ΤΟ ΤΡΙΓΩΝΟ ΤΗΣ ΔΥΣΤΥΧΙΑΣ

 

Αναγνωρίζουμε πως η ανθρωπότητα, στην πορεία της μέχρι σήμερα, έχει διαμορφώσει έναν τρόπο ζωής που κυριαρχείται από τα εξής τρία αρνητικά στοιχεία: Την προκατάληψη, τ’ ανθρώπινα πάθη και το κατεστημένο. Αυτόν τον τρόπο ζωής, για ευκολία, θα τον ονομάζουμε σημερινό δρόμο και θα τον παρουσιάσουμε, αφού πρώτα εξετάσουμε χωριστά τα τρία αυτά στοιχεία που τον χαρακτηρίζουν.

Με τον όρο προκατάληψη εννοούμε τις διάφορες στέρεες πεποιθήσεις που έχει ο άνθρωπος, όχι μέσα από τη γνώση (δηλ. από την αλήθεια), αλλά από διάφορες κατά καιρούς δεισιδαιμονίες, δοξασίες, μυστικισμούς, θρησκοληψίες, τελολογίες, εσχατολογίες, μεταφυσικές πεποιθήσεις, ρατσισμούς, εθνικισμούς, κ.λ.π. Η γνώση και η προκατάληψη είναι δύο έννοιες αντιστρόφως ανάλογες. Όσο μεγαλώνει η μία, μικραίνει η άλλη και αντίστροφα. Πράγματι, έτσι συνέβη και συνεχίζει να συμβαίνει στη μακροχρόνια πορεία του ανθρώπου πάνω στη Γη. Όσο πιο πίσω πάμε στο χρόνο, τόσο πιο μικρή η γνώση, άρα τόσο πιο μεγάλη η προκατάληψη. Αντίθετα, όσο πλησιάζουμε στη σύγχρονη εποχή, μεγαλώνει η γνώση, άρα μικραίνει η προκατάληψη.

Τα πιο πάνω μας δίνουν την εξήγηση, γιατί στα βάθη των αιώνων ο άνθρωπος, μη έχοντας γνώση της αλήθειας, ήταν κυριολεκτικά πνιγμένος μέσα στη δύναμη της προκατάληψης. Κυριαρχημένος από το φόβο του αγνώστου, του θανάτου, των φυσικών φαινομένων που προκαλούν δέος (αστραπές, βροντές, βροχές, καταιγίδες, ξηρασίες, σεισμοί, κ.λ.π.), την παρουσία των ουράνιων σωμάτων (προπαντός του Ήλιου και της Σελήνης) αλλά και πολλών άλλων παραγόντων, οδηγήθηκε στο να δημιουργήσει Θεούς, να τους λατρεύει, να τους εξευμενίζει (στην αρχή με ανθρωποθυσίες, αργότερα με θυσίες ζώων, και τελευταία μέχρι και σήμερα με δώρα), να τους χτίζει ναούς, να τους φτιάχνει αγάλματα, να στήνει μαντεία, να καταφεύγει σε μυστικιστικά όργια, κ.λ.π. Με αυτόν τον τρόπο έδινε παρηγοριά στον εαυτό του για όλα αυτά τα ακατανόητα και ανεξήγητα που έβλεπε γύρω του. Αλλά την παρηγοριά αυτή την πλήρωνε πολύ ακριβά. Και το ακριβό τίμημα ήταν ότι έβαζε τον εαυτό του βαθιά μέσα στο σκοτάδι της προκατάληψης.

Καθώς οι αιώνες περνούσαν, άρχισε σιγά-σιγά να κατακτά την γνώση. Η κατάκτηση της γνώσης, όπως ήταν επόμενο, άρχισε ν’ αμφισβητεί την προκατάληψη. Αλλά οι ρίζες της προκατάληψης είναι πολύ βαθιές. Ακόμα και μέχρι σήμερα, που η επιστημονική γνώση (η γνώση της αλήθειας) έχει διευρυνθεί σημαντικά, η προκατάληψη κρατά καλά. Έχει βέβαια μέχρι ενός σημείου απονευρωθεί, αλλά η επιρροή της πάνω στις ανθρώπινες συνειδήσεις παραμένει αρκετά ισχυρή.

Αστρολογία. Να ένα παράδειγμα ασυμβίβαστο με τη γνώση. Η αστρολογία, η χειρομαντεία, οι καφετζούδες είναι απολιθώματα της προκατάληψης του παρελθόντος. Τι σχέση έχουν αυτά με την αλήθεια; Η επιστήμη μας έδειξε από καιρό τώρα ότι όλα αυτά είναι ασύστατα παραμύθια. Και εντούτοις εμείς επιμένουμε. Αν δεν μπορούμε να εξαλείψουμε την αστρολογία, πόσο μάλλον κάποιες άλλες προκαταλήψεις.

Τα ανθρώπινα πάθη (ο πλούτος, η δόξα, η δύναμη, η προβολή, η ιδιοτέλεια, η αλαζονεία, η ζήλια, η κακία, το μίσος) συνιστούν μία έννοια ανάλογη με την προκατάληψη και όπως αυτή, είναι αντιστρόφως ανάλογα με την γνώση. Που σημαίνει, ότι η προκατάληψη και η τυραννία των παθών του ανθρώπου συμβαδίζουν. Όσο πιο μεγάλη είναι η προκατάληψη, τόσο ο άνθρωπος είναι και πιο επιρρεπής στα πάθη του. Αντίθετα, όσο αυξάνεται η γνώση, που σημαίνει ότι όσο η επιστήμη, η φιλοσοφία και η τέχνη εξελίσσονται, τόσο και ανεβαίνει ο άνθρωπος. Φτιάχνει πολιτισμό, διαμορφώνει πανανθρώπινες αξίες. Όλα αυτά καταλαγιάζουν σ’ ένα βαθμό τ’ ανθρώπινα πάθη, τα διαπαιδαγωγούν, ενώ παράλληλα εξοστρακίζουν (ή θα έπρεπε να εξοστρακίζουν) την προκατάληψη.

Το κατεστημένο (οικονομικό, πολιτικό, κοινωνικό, υποκουλτούρα, στοές, σατανισμός, κ.λ.π.) είναι το πεδίο όπου βρίσκουν την έκφρασή τους και το χώρο δράσης και ανάπτυξής τους η προκατάληψη και τα ανθρώπινα πάθη. Στο κατεστημένο κυριαρχεί η αδικία και το σκοτάδι. Ο άνθρωπος με ελεύθερη σκέψη αποδεικνύεται πάντα θανάσιμος εχθρός του κατεστημένου. Γι’αυτό το κατεστημένο κάνει ό,τι μπορεί για να κρατά τους ανθρώπους ανελεύθερους. Και αν μερικοί ξεφύγουν, τότε κάνει ό,τι μπορεί για να τους εξοντώσει. Κορυφαία παραδείγματα είναι ο Σωκράτης, ο Χριστός και ο Γαλιλαίος. Και οι τρεις, με την ελεύθερη σκέψη τους, τόλμησαν να πουν μια νέα άποψη. Και οι τρεις το πλήρωσαν ακριβά. Οι δυο πρώτοι με τη ζωή τους, ο δε τρίτος με το να τον εξευτελίσουν, ακριβώς γιατί έθεσε σε λειτουργία το μυαλό του.

Το κατεστημένο και οι προκαταλήψεις έχουν σημαία τους την ελπίδα. Μας υπόσχονται πολλά για να μας κερδίσουν. Και αφού μας κερδίσουν, τότε αυτοί μεν θησαυρίζουν, εμείς δε νομίζουμε ότι κερδίσαμε αυτό που ουσιαστικά χάσαμε: Την ελευθερία μας, την αυτοεκτίμησή μας, την αξιοπρέπειά μας.

Μέχρι σήμερα η ανθρωπότητα βαδίζει έναν δρόμο με κυρίαρχα στοιχεία την προκατάληψη και την τυραννία των ανθρώπινων παθών, με στήριγμά τους το κατεστημένο. Αυτά τα τρία στοιχεία δημιουργούν το τρίγωνο προκατάληψη – ανθρώπινα πάθη – κατεστημένο (βλέπε σχήμα 12.1). Σφιχταγκαλιασμένα στο σχήμα τριγώνου, δημιουργούν ένα ενισχυμένο μπετόν. Έτσι η ανθρωπότητα βρίσκεται αποπνικτικά εγκλωβισμένη μέσα σ’αυτό το καταραμένο τρίγωνο. Είναι εξαιρετικά δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να σπάσει κανένας αυτό το μπετόν. Γι’αυτό δεν είναι τυχαίο που συντηρείται με επιτυχία από καταβολής κόσμου μέχρι σήμερα.
Οι τρεις κορυφές του τριγώνου, στην προσπάθειά τους να υπάρξουν, η μία ενισχύει την άλλη. Έτσι για να μη χάσει τη δύναμή του το κατεστημένο ενισχύει την προκατάληψη και φουντώνει και φανατίζει τα πάθη. Όμοια, η προκατάληψη για να μη χάσει τη δύναμή της, στηρίζει το κατεστημένο και φανατίζει τους οπαδούς της. Και τα πάθη, προκειμένου να ικανοποιηθούν (δηλ. προκειμένου να μη χάσει κάποιος τα πλούτη του, την πολιτική του δύναμη και την δόξα), στηρίζουν και την προκατάληψη και το κατεστημένο. Πρόκειται για ένα φοβερό τρίγωνο συνεργασίας και αλληλεξάρτησης, που εγκλώβιζε και εγκλωβίζει την ανθρωπότητα στη δυστυχία.

Παράλληλα ή μέσα από τη θεμιτή και αναγκαία κοινωνικοποίηση του παιδιού, το παιδί συγχρόνως εκτίθεται απροστάτευτο στις δυνάμεις της κοινωνικής αλλοτρίωσης, γενόμενο συγχρόνως φορέας της ψευδούς συνείδησης της κοινωνίας. Από τη στιγμή που γεννιέται ο άνθρωπος, και οι τρεις κορυφές του τριγώνου ενεργοποιούνται, προκειμένου να τον επηρεάσουν, η καθεμιά για δικό της όφελος. Σκεφθείτε π.χ. τη στιγμή που βαφτίζεται ένα μωρό με νονό ένα βουλευτή (συνηθισμένο το φαινόμενο). Με αυτή την ενέργεια, το μωρό, χωρίς να το ρωτήσει κανείς, χωρίς να καταλαβαίνει τι του συμβαίνει, είναι ήδη βαθιά μέσα στο τρίγωνο, αφού με τη βάφτιση γίνεται χριστιανός (θρησκευτικό κατεστημένο), με τον νονό αποκτάει το κόμμα έναν ακόμα ψηφοφόρο (πολιτικό κατεστημένο), οι δε γονείς του έκαναν το κοινωνικό τους καθήκον (κοινωνικό κατεστημένο). Άρα και μέσα από την κούνια, αλλά και αργότερα που θα περπατήσει, θα παίξει, θα πάει στο σχολείο, οι κορυφές του τριγώνου θα ορμούν επάνω του για να κερδίσει η καθεμία όσο γίνεται και περισσότερο έδαφος μέσα στο μυαλό και τη ψυχή του νέου ανθρώπου και αυτό θα συνεχίζεται μέχρι και την τελευταία ημέρα, την τελευταία ώρα της ζωής του. Αυτή, η σχεδόν απόλυτη κυριαρχία πάνω στον άνθρωπο του τριγώνου προκατάληψη – ανθρώπινα πάθη – κατεστημένο έχει παίξει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της πορείας της ανθρωπότητας από τα βάθη των αιώνων μέχρι σήμερα. Υπάρχουν οι εξής δυο γνωστές παροιμίες: «Όποιο πρόβατο βγει από το μαντρί το τρώει ο λύκος» και «όποιο πρόβατο βγει από το μαντρί μπορεί να το

Σχήμα 12.1. Το τρίγωνο προκατάληψη – ανθρώπινα πάθη – κατεστημένο. Η ανθρωπότητα είναι δυστυχισμένη.

φάει ο λύκος, μπορεί και όχι. Όμως, όποιο μένει μέσα στο μαντρί σίγουρα μια μέρα θα το φάει ο βοσκός». Ας μεταφέρουμε τις παροιμίες αυτές στον άνθρωπο. Το μαντρί είναι σαν το καταραμένο τρίγωνο της προκατάληψης, των ανθρώπινων παθών και του κατεστημένου. Ο φοβισμένος, ο άτολμος, ο εγκλωβισμένος άνθρωπος είναι εκείνος που θα μείνει για πάντα στο μαντρί. Ο άνθρωπος με ελεύθερη σκέψη είναι εκείνος που θα βγει από το μαντρί, είναι εκείνος που θα προσπαθήσει να ζήσει ελεύθερα. Αυτός έχει κάποιες πιθανότητες να τα καταφέρει. Αυτός που μένει μέσα, θα είναι για πάντα ανελεύθερος. Και το χειρότερο είναι ότι γίνεται και αυτός μέρος του κατεστημένου και της διαπλοκής, συντηρώντας έτσι έναν δρόμο απάνθρωπο για τον ίδιο του τον εαυτό, αλλά και για τους συνανθρώπους του.

Η ανθρωπότητα υπήρξε μέχρι σήμερα τυχερή γιατί μια μεγάλη στρατιά από πολύ σημαντικά άτομα έχουν προσφέρει πολλά για να πάει ο άνθρωπος μπροστά. Φιλόσοφοι, επιστήμονες, άνθρωποι της τέχνης, του πολιτισμού, της πολιτικής, της οικονομίας, θρησκευτικοί ηγέτες, άγιοι και ενάρετοι άνθρωποι και άλλοι πολλοί. Το αποτέλεσμα είναι ότι η ανθρωπότητα ωφελήθηκε πολύ. Όχι όμως αρκετά για να μπορέσει ο άνθρωπος να ξεφύγει από το καταραμένο τρίγωνο.

Επίσης, η ανθρωπότητα υπήρξε μέχρι σήμερα τυχερή γιατί μεγάλες και αναρίθμητες στρατιές από απλούς ανώνυμους ανθρώπους έχουν προσφέρει πολλά για να πάει ο άνθρωπος μπροστά. Είναι οι σκλάβοι, οι πάροικοι, οι δούλοι, οι περιφρονημένοι, οι δυστυχισμένοι, οι αδικημένοι, που ξεσηκώθηκαν εναντίον του αφέντη, του εκμεταλλευτή, του καταπιεστή, χύνοντας ποτάμια αίματος, για να χαρίσουν στις επόμενες γενιές αξίες ζωής, όπως η ελευθερία, η δημοκρατία, η ισονομία, η ισοπολιτεία, η αδελφοσύνη, η δικαιοσύνη.

Αυτές οι κατακτήσεις των ανώνυμων ανθρώπων συνιστούν τις πιο συγκλονιστικές σελίδες στην ανθρώπινη ιστορία και έμελλαν να επηρεάσουν αποφασιστικά την πορεία της ανθρωπότητας. Παρά ταύτα, η ανθρωπότητα δεν φαίνεται να πλησιάζει τους καημούς και τα οράματα των ανθρώπων όλων των εποχών, που είναι η ειρήνη, η ευημερία, η αγάπη και η ευτυχία για όλους. Θα πρέπει δυστυχώς να πούμε και πάλι ότι συμβαίνει (σε μεγάλο βαθμό) ακριβώς το αντίθετο.

Και συμβαίνει το αντίθετο για δυο βασικούς λόγους. Ο ένας λόγος είναι ότι οι λαοί της Γης δεν περιφρουρούν τις κατακτήσεις τους αυτές όσο δυναμικά θα έπρεπε, με αποτέλεσμα να συρρικνώνονται και να μειώνονται ανησυχητικά. Το ξέρουν, το ζουν καθημερινά οι περισσότεροι κάτοικοι της Γης ότι ουσιαστικά δεν υπάρχει πραγματική ελευθερία, δημοκρατία, ισονομία, ισοπολιτεία, δικαιοσύνη, ειρήνη. Ο άλλος λόγος είναι ότι οι διάφοροι επιτήδειοι, μέσα σ ’αυτήν τη χαλαρή περιφρούρηση των πανανθρώπινων αξιών, βρίσκουν την ευκαιρία και σηκώνουν κεφάλι. Κυνηγώντας το χρήμα, τη δύναμη, τη δόξα και την προβολή, ποδοπατούν αδίστακτα τους συνανθρώπους τους, δημιουργώντας μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα κατάρρευσης όλων αυτών των αξιών, που με τόσο αγώνα και αίμα κατέκτησαν οι λαοί δια μέσου των αιώνων.

Ο συνολικός απολογισμός της πορείας της ανθρωπότητας είναι νομίζω σαφής. Ο άνθρωπος έχει ωφεληθεί τα μέγιστα, τόσο από πολύ σημαντικά άτομα, όσο και από τις θυσίες που έκαναν κατά καιρούς στρατιές ανώνυμων ανθρώπων για την καθιέρωση των πανανθρώπινων αξιών. Όμως, το συνολικό αποτέλεσμα είναι ότι η ανθρωπότητα (παρ’ όλες τις προσπάθειες, παρόλη την πρόοδο) δεν έχει ούτε καν πλησιάσει το στόχο της, που είναι όλοι οι άνθρωποι της Γης να ευημερούν και να είναι ευτυχισμένοι.

Η ρίζα του κακού βρίσκεται στο μυαλό και στις καρδιές των ανθρώπων. Τα μεγάλα και ορατά μνημεία της κακίας μας είναι τα φονικά οπλοστάσια πυρηνικών βομβών, ενώ τα μη ορατά και ύπουλα είναι οι αναπτυσσόμενοι εντός μας μηχανισμοί της απληστίας και του εξουσιασμού που αναπαράγουν την καθημερινή εκμετάλλευση και καταπίεση ανθρώπου από άνθρωπο.

Οι ελπίδες μας για ένα καλύτερο αύριο, δεν φαίνονται να έχουν βάση γιατί στηρίζονται στους νέους (που είναι απονευρωμένοι), στον κοινωνικό ιστό (που είναι διαλυμένος), στους πραγματικούς διανοούμενους (που είναι περιφρονημένοι), στους φωτεινούς ηγέτες (που είναι ανύπαρκτοι). Αντιθέτως, παραμένουν άκρως ισχυροί η οικονομική εξουσία, η πολιτική εξουσία, τα διαπλεκόμενα και τα ανθρώπινα πάθη, που όλα μαζί μάς έχουν πάρει την αξιοπρέπεια, ακόμα και τα όνειρά μας.

Είναι σωστή η άποψη ότι ο ιστορικός χρόνος έφερε και φέρνει πάντα κάποια εξέλιξη, κάποια πρόοδο. Κάθε πρόοδος είχε τα θετικά της και τ’ αρνητικά της. Το κύριο αρνητικό στοιχείο είναι ότι η ανθρωπότητα, δια μέσου των αιώνων, πορεύεται εγκλωβισμένη σ’ αυτό το καταραμένο τρίγωνο, ζώντας κάποιες στιγμές εξέλιξης και προόδου. Είναι μερικοί, ίσως πολλοί, που προβάλλουν ζωηρά το επιχείρημα: Έτσι ήταν, έτσι είναι και έτσι θα είναι για πάντα ο άνθρωπος. Εγκλωβισμένος μέσα στο τρίγωνό του, με τις προκαταλήψεις του, τα πάθη του και το αμαρτωλό κατεστημένο του. Τι τα θέλεις και τα σκαλίζεις τα πράγματα;

Η πραγματικότητα είναι ότι ζούμε σε μια εποχή με τελείως διαφορετικά δεδομένα από κάθε άλλη προηγούμενη εποχή. Τα δεδομένα αλλάζουν με ασύλληπτους ρυθμούς. Όπως έχουμε τονίσει και αλλού, κανένας άνθρωπος πάνω στη Γη στις αρχές του 20ου αιώνα δεν μπορούσε να φαντασθεί ότι η ζωή μετά από 100 χρόνια, θα είναι όπως είναι σήμερα. Όπως και κανένας άνθρωπος σήμερα δεν μπορεί να φαντασθεί πώς θα είναι η ζωή στον πλανήτη μας στις αρχές του 22ου αιώνα. Και όλα αυτά γιατί οι εξελίξεις είναι μεγάλες και απρόβλεπτες. Και το χειρότερο είναι ότι οι αρνητικές επιπτώσεις των εξελίξεων αυξάνουν με γεωμετρική πρόοδο.

Μπροστά στη σημερινή πραγματικότητα, εμείς λέμε ότι πρέπει ν’ αλλάξουμε στάση ζωής, να σπάσουμε τα δεσμά του σημερινού δρόμου, τα δεσμά του καταραμένου τριγώνου και ν’ ανοίξουμε έναν νέο δρόμο, να δημιουργήσουμε έναν νέο άνθρωπο, μια νέα ανθρωπότητα, που θα μπορέσει ν’ αντιμετωπίσει όχι μόνο τις υπάρχουσες απειλές, αλλά προπαντός να φτιάξει τέτοιους μηχανισμούς που να μπορεί ν’ αναχαιτίσει τις επερχόμενες απειλές, που προβλέπεται ότι θα είναι κατά πολύ πιο καταστροφικές και φονικές.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΜΕ

Τα ΜΜΕ είναι ένα εξαιρετικά σημαντικό εργαλείο στα χέρια του ανθρώπου. Αν χρησιμοποιηθεί σωστά, τότε μπορεί να συμβάλλει τα μέγιστα στην ανύψωση του ανθρώπου, να τον μορφώσει, να τον εκπολιτίσει, να τον κάνει πιο ανθρώπινο. Αν δεν χρησιμοποιηθεί σωστά, τότε μπορεί να κάνει ακριβώς το αντίθετο, δηλ. να ενισχύσει σε αφάνταστο βαθμό το καταραμένο τρίγωνο της δυστυχίας, γεγονός που θα οδηγήσει σε παραπέρα υποβιβασμό, εκμετάλλευση, αντιπαλότητα, μαλθακότητα, υποταγή και τελικά θα οδηγήσει την ανθρωπότητα στο μαρασμό και τον ηθικό κατήφορο.

Η γενική εντύπωση είναι ότι τα ΜΜΕ προσφέρουν και θετικές αλλά και αρνητικές υπηρεσίες στον άνθρωπο. Η επικρατούσα άποψη να είναι ότι δυστυχώς, οι καλές υπηρεσίες που προσφέρουν είναι λίγες, αν όχι ελάχιστες, σε σύγκριση με τις κακές υπηρεσίες. Στη συνέχεια θα παρουσιάσουμε μερικές από αυτές τις κακές υπηρεσίες των ΜΜΕ (ομολογώ, ένα πολύ δυσάρεστο για μένα έργο).

Μια από τις σημαντικότερες επιπτώσεις των ΜΜΕ είναι ότι έχουν διαμορφώσει μια κοινωνία που βασίζεται στην «αναγνωρισιμότητα» ανθρώπων και υλικών αγαθών και όχι στην πραγματική τους αξία. Τα παραδείγματα του φαινομένου αυτού είναι πάρα πολλά. Αναφέρουμε ενδεικτικά τα εξής. Στις βουλευτικές ή άλλες εκλογές, ψηφίζουμε ανθρώπους που αναγνωρίζουμε, όπως π.χ. διάσημους (αλλά σχεδόν πάντα άσχετους με την πολιτική) αθλητές, ηθοποιούς, παρουσιαστές ειδήσεων, κ.λ.π., ενώ έναν πολύ αξιόλογο υποψήφιο αλλά άγνωστο (δηλ. μη αναγνωρίσιμο) δεν τον ψηφίζουμε επειδή ακριβώς δεν είναι αρκετά προβεβλημένος. Όταν είμαστε στο σούπερμάρκετ, παίρνουμε από το ράφι εκείνο το προϊόν που έχουμε δει πολλές φορές στην τηλεόραση και στις εφημερίδες και όχι ένα άγνωστο προϊόν. Δηλ. ψωνίζουμε τ’ αναγνωρίσιμα προϊόντα. Ίσως το χειρότερο απ’ όλα είναι τα πρότυπα που δημιουργούν τα ΜΜΕ, που είναι αναγνωρίσιμα άτομα αλλά όχι άξια να είναι και πρότυπα μιας δίκαιης και ανθρώπινης κοινωνίας, ιδιαίτερα για τους νέους μας.

Τα ΜΜΕ, αν θέλουν να αποτελούν ένα δημοκρατικό σύστημα επικοινωνιών, θα πρέπει να ενσωματώσουν στον προγραμματισμό τους λαϊκή συμμετοχή σε μεγάλο ποσοστό. Η συμμετοχή αυτή θα συνέβαλε τα μέγιστα στο να προφυλάξει το δημόσιο συμφέρον, τα θέματα που αφορούν πανανθρώπινες αξίες, τη διάδοση της γνώσης, την ουσιαστική ενημέρωση, κ.λ.π. Εξάλλου, οι «συχνότητες» είναι περιουσία της ανθρωπότητας κι όχι των καναλαρχών στους οποίους τις εκχωρίσαμε.

Όπως δηλώνει ο Chomsky (Τσόμσκι), «Οι στόχοι των ΜΜΕ είναι να έχουν έναν παθητικό και υπάκουο πληθυσμό από τηλεθεατές και όχι συμμετέχοντες στην πολιτική αρένα, και από καταναλωτές στην εμπορική αρένα, σίγουρα όχι ανθρώπους που παίρνουν αποφάσεις και συμμετέχουν. Δηλαδή, μια κοινότητα από ατομιστές και απομονωμένους ανθρώπους, έτσι ώστε να μην μπορούν να οργανωθούν, να συνεισφέρει ο καθένας τις περιορισμένες δυνατότητές του και όλοι μαζί να γίνουν μια ισχυρή δύναμη που θα περιορίσει τη συγκεντρωτική εξουσία. Φυσικά, ακριβώς αυτό είναι που θέλει η ιδιωτική επιχειρηματική εξουσία. Από όλα αυτά μπορεί κανένας πολύ εύκολα να προβλέψει το είδος του συστήματος που παράγεται».

Συμβαίνει συχνά τα κεντρικά δελτία ειδήσεων, ακόμα και των μεγαλύτερων καναλιών, να παρουσιάζουν έναν εικονικό κόσμο, που αποθεώνει την ασημαντότητα και περιθωριοποιεί τα σημαντικά για τη ζωή και το μέλλον μας. Έτσι, από αυστηρά ενημερωτικά, τα δελτία ειδήσεων γίνονται ένα σκουπιδαριό όπου κυριαρχεί η ευτέλεια, ο εκχυδαϊσμός και η κραυγαλέα απουσία της πολιτικής. Η γνωστή δικαιολογία «αυτά θέλει ο κόσμος» είναι το αποκορύφωμα της δημοσιογραφικής υποκρισίας και ο θανάσιμος εχθρός της δημοκρατίας (οι Η.Π.Α. και οι χώρες της Δυτικής Ευρώπης έχουν αυστηρά ενημερωτικά δελτία ειδήσεων).

Το γνωρίζουμε όλοι μας ότι τα ΜΜΕ είναι σήμερα, και γίνονται κάθε μέρα και περισσότερο, μια πανίσχυρη εξουσία σ’ ολόκληρο τον πλανήτη. Χειραγωγούν το κοινό με μεγάλη αποτελεσματικότητα. Πολλές φορές φθάνουν στο σημείο να κάνουν πλύση εγκεφάλου, να παραπληροφορούν, ακόμα και να καταφεύγουν στη σκανδαλοθηρία, δημιουργώντας πρότυπα ευτέλειας και καρικατούρας. Και όταν χρειαστεί, όπως π.χ. σε περιπτώσεις πολέμων, τότε η παραπληροφόρηση φθάνει σε δυσθεώρητα ύψη.

Επιλέγουν και παρουσιάζουν θέματα που αρέσουν στους πολλούς, την κουλτούρα των οποίων τα ίδια σε μεγάλο βαθμό έχουν δημιουργήσει. Έτσι, ΜΜΕ και κοινωνία λειτουργούν σ’ένα φαύλο κύκλο, που τελικά τον έλεγχο και το κέρδος τα έχουν πάντα τα ΜΜΕ.

Τα ΜΜΕ παράγουν μια «αξία»: Τη δημοσιότητα. Η αξία αυτή μεγαλώνει όσο αναπτύσσονται και εξαπλώνονται τα ΜΜΕ. Σήμερα, δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυρισθούμε ότι το χρήμα και η δημοσιότητα είναι οι δύο κυρίαρχες αξίες. Αν κάποιος έχει και τα δύο, τότε συγκεντρώνει εξαιρετικά μεγάλη δύναμη στα χέρια του

Αυτοί που ελέγχουν σήμερα τα ΜΜΕ δεν είναι οι φυσικοί λειτουργοί τους, δηλ. οι δημοσιογράφοι, αλλά αφεντικά, εμπορικής αντίληψης. Σε μερικές μάλιστα περιπτώσεις μπορεί να είναι πολιτικοί, ιδιοκτήτες τεχνικών εταιρειών που αναλαμβάνουν την εκτέλεση δημοσίων έργων ακόμα και μεγαλέμποροι παραγωγής οπλικών συστημάτων! Μπορεί εύκολα ν’ αντιληφθεί κανείς, σε τι στοχεύουν οι έμποροι αυτοί όταν γίνονται ιδιοκτήτες ΜΜΕ.

Αυτοί που ελέγχουν τα ΜΜΕ, ελέγχουν επίσης την πολιτική και τους πολιτικούς. Λέγεται κατά κόρον ότι οι πολιτικοί σ’ όλη τη Γη, ελέγχονται καταπιεστικά από τους διαύλους της πληροφόρησης. Δεν υπάρχει περίπτωση πολιτικός να πει ή να κάνει κάτι που να ζημιώσει κάποια μερίδα των ΜΜΕ και να μην εισπράξει το ανάλογο κόστος. Εξάλλου υπάρχει διάχυτη η εντύπωση ότι αυτά επηρεάζουν άλλοτε λίγο, άλλοτε περισσότερο τις κυβερνητικές αποφάσεις. Υπάρχουν και ακραίες περιπτώσεις όπου δίνεται η εντύπωση, αν όχι η βεβαιότητα, ότι τα ΜΜΕ ανεβάζουν και κατεβάζουν κυβερνήσεις.

Τα ΜΜΕ δεν ελέγχουν απλώς την εξουσία. Είναι από μόνα τους εξουσία. Όταν δεν λειτουργούν σωστά, μας πολιορκούν με σκοπό την αλλοτρίωση της ψυχής, του νου, των πεποιθήσεών μας, των ιδανικών μας. Μας έχουν κάνει απαθείς και ηττοπαθείς για όλα όσα συμβαίνουν στον πλανήτη μας. Και εμείς, δεν προβάλλουμε σχεδόν καμία αντίρρηση, παρά καθήμενοι στις πολυθρόνες μας μπροστά στην τηλεόραση, δεχόμαστε αδιαμαρτύρητα να μας ακρωτηριάζουν το πνεύμα και να μας διαστρέφουν το συναίσθημα.

Διαπιστώνοντας ότι ο πλανήτης Γη και η ανθρωπότητα ολόκληρη βρίσκεται σε κατάσταση έκτατης ανάγκης, η δε κατάσταση αυτή επιδεινώνεται με το χρόνο, έχω την ανυποχώρητη άποψη ότι το πρόβλημα της ανεύρεσης μιας εφαρμόσιμης και βιώσιμης λύσης για το μέλλον της ανθρωπότητας είναι ένα θέμα καθημερινής επικαιρότητας. Όλα τα γεγονότα που αποτελούν ειδήσεις γρήγορα ξεχνιούνται (βλέπε π.χ. τον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας που τόσο γρήγορα ξεχάστηκε, τη σύλληψη του Οτσαλάν, κ.ο.κ.). Το γεγονός όμως ότι ο πλανήτης απειλείται άμεσα, θα έπρεπε να είναι καθημερινό θέμα συζήτησης και αναζήτησης της καλύτερης δυνατής λύσης για μια καλύτερη ανθρωπότητα. Μόνο όταν βρούμε αυτή τη λύση και στη συνέχεια την εφαρμόζαμε με επιτυχία, μόνο τότε θα παύσει να είναι καθημερινή επικαιρότητα, αφού φυσικά θα είχε λυθεί. Μπροστά σ’αυτήν την τόσο σημαντική καθημερινή επικαιρότητα, τα ΜΜΕ σιωπούν, διαπράττοντας το μεγαλύτερο έγκλημα της δημοσιογραφίας όλων των εποχών.

Δε χρειάζεται να πούμε περισσότερα για να καταλάβει και ο τελευταίος κάτοικος του πλανήτη ότι έχουμε αιχμαλωτιστεί σ’ένα φοβερό δίχτυ, που δύσκολα μπορεί κανείς να ξεφύγει. Φθάσαμε στο σημείο αντί δημοκρατία, να λέμε MEDIO-κρατία. Δε θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι όταν τα ΜΜΕ δεν ασκούν σωστά το λειτούργημά τους, τότε είναι συχνό το φαινόμενο να τα βλέπουμε να ξεπέφτουν σε βαθμό που να συνηγορούν στην άποψη που πολλοί υποστηρίζουν, ότι δηλ. σ’ αυτές τις περιπτώσεις τα ΜΜΕ είναι το όπιον του λαού.

Η κοινή γνώμη, που σε μεγάλο βαθμό σχηματίζεται από τα ΜΜΕ, δημιουργεί μεγάλους φραγμούς στην ελεύθερη έκφραση απόψεων. Π.χ. ένας συγγραφέας, σε μια δημοκρατική χώρα, μπορεί, και θα πρέπει να μπορεί, να δημοσιεύσει ό,τι θέλει. Όμως θα το πληρώσει ακριβά αν ξεφύγει από ορισμένα όρια που θέτει ένα μέρος της κοινής γνώμης. Το κόστος που θα εισπράξει είναι η απομόνωση και η καθημερινή δυσφήμιση, και σε μερικές περιπτώσεις μπορεί και να προπηλακισθεί. Αν είναι πολιτικός, η σταδιοδρομία του καταστρέφεται. Αν είναι δάσκαλος, σε οποιαδήποτε βαθμίδα της εκπαίδευσης, θα παραγκωνιστεί, ίσως εξαναγκαστεί και σε παραίτηση. Βέβαια, δεν ζούμε στον ιστορικό Μεσαίωνα, αλλά σίγουρα σε έναν τεχνολογικό Μεσαίωνα.

Τα ΜΜΕ, σε παγκόσμια κλίμακα, έχουν δημιουργήσει, στο όνομα του κέρδους και της σκοπιμότητας, ένα πέλαγος παραπληροφόρησης, αποπροσανατολισμού, αοριστολογίας και υπο-κουλτούρας, που μας καθιστά ανόητες αγέλες ανθρώπων, αφού μαζικά ψωνίζουμε αυτά που διαφημίζουν, διαμορφώνουμε ως γνώμη μας αυτό που θέλουν αυτά, και τελικά εκτελούμε τις δικές τους επιθυμίες, σαν να έχουμε εθιστεί, χωρίς σκέψη, χωρίς αντίσταση, χωρίς διαμαρτυρία, αλλά αντίθετα με ευχαρίστηση και προθυμία.

Τα ΜΜΕ είναι ο Δούρειος Ίππος της ανθρωπότητας και σαν άλλος Οδυσσέας, μπαίνει μέσα στα σπίτια μας, μέσα στις καρδιές μας και μέσα στο μυαλό μας και με διάφορες «πονηριές» μας εξαπατά και καταστρέφει ότι το καλύτερο και ανώτερο έχουμε μέσα μας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το «Μπίγκ Μπράδερ». Μια εκπομπή που ντροπιάζει και βλάπτει όλους μας, όχι τόσο γι’ αυτό που δείχνει, αλλά για τις σκοπιμότητες που κρύβονται πίσω από αυτήν και άλλες παρόμοιες εκπομπές.

Το επαναλαμβάνουμε και πάλι: Οι συχνότητες είναι δικές μας. Οι συχνότητες είναι περιουσία της ανθρωπότητας. Πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο από εμάς για μας.

Επομένως, τα ΜΜΕ ενισχύουν σε αφάνταστο βαθμό το τρίγωνο της δυστυχίας. Είναι το σύγχρονο όπλο των ολίγων επιτήδειων να κρατάνε την ανθρωπότητα ερμητικά κλεισμένη μέσα στο καταραμένο τρίγωνο της προκατάληψης, των ανθρώπινων παθών και των διαπλεκομένων. Μερικές φορές νιώθω ότι τα ΜΜΕ λειτουργούν σαν την ταφόπετρα πάνω στο τρίγωνο, που θα πνίξει την ανθρωπότητα από ασφυξία.

Και εμείς τι κάνουμε μπροστά σ’ αυτήν την κατάσταση; Τι μπορούμε να κάνουμε; Τι πρέπει να κάνουμε για να βελτιώσουμε τα πράγματα; Φοβούμαι ότι ένας είναι ο δρόμος. Όλοι οι κάτοικοι της Γης, να εναντιωθούν σ’ αυτή την κατάσταση που γνωρίζουν ότι τους υποβιβάζει και ν’ απαιτήσουν από τα ΜΜΕ σεβασμό της προσωπικότητας, του πολιτισμού και των πανανθρώπινων αξιών.

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΜΟΝΟΣ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΠΛΗΘΟΣ

Εξαιτίας του καταραμένου τριγώνου της δυστυχίας η σημερινή κοινωνία έχει πολλά προβλήματα, ιδιαίτερα στο ψυχικό τομέα. Κύρια αιτία της έξαρσης αυτού του φαινομένου είναι η μοναξιά. Ναι, είμαστε μόνοι, κατάμονοι μέσα στο πλήθος. Και για να ξεφύγουμε από το πρόβλημα αυτό, καταφεύγουμε σε «τεχνητές διεξόδους», που είναι πολλές, όπως π.χ. το αλκοόλ, το τσιγάρο, ο τζόγος, τα ναρκωτικά, τα χάπια και άλλα πολλά. Το ξέρουμε όλοι μας ότι αυτές οι τεχνητές διέξοδοι είναι η καταστροφή μας. Πρέπει να βάλουμε ένα τέλος σ’ όλα αυτά και να επιστρέψουμε στη φυσιολογική ζωή, στην ανθρώπινη ζωή, στη συντροφιά και τη φιλία των άλλων, στο διάλογο και την κατανόηση, στη συμπαράσταση και συμπόνια. Και πάνω απ’ όλα να ενισχύσουμε τη πίστη μας σε αξίες, σε πρότυπα και ιδανικά. Χωρίς αξίες και ιδανικά, θα βουλιάζουμε μέσα στο αλκοόλ και τα ναρκωτικά, όπως βουλιάζει κάποιος στην κινούμενη άμμο.

Στις μέρες μας, το κυνήγι των υλικών αγαθών μονοπωλεί το ενδιαφέρον του ανθρώπου, αφήνοντας πίσω το ενδιαφέρον του για τον εαυτό του και τον συνάνθρωπό του. Έτσι, ενώ κατάφερε να φτιάχνει μεγάλες πόλεις, με τεράστιες πολυκατοικίες και ουρανοξύστες και με πληθυσμούς εκατομμυρίων ανθρώπων, ο ίδιος ζει κάπου, σε κάποιο διαμέρισμα, μόνος και αποξενωμένος. Στην πολυκατοικία που μένει δεν λέει ούτε «καλημέρα» στους άλλους ενοίκους, ακόμα και όταν τυχαία τους συναντά στο ασανσέρ. Στους δρόμους της γειτονιάς του δεν λέει καλημέρα σε κανέναν. Στους δρόμους της πόλης περπατά αφηρημένος, μόνος μέσα στο πλήθος, ξένος μέσα σε ξένους. Εδώ, ούτε λόγος να γίνεται ότι θ’ ανταλλάξει μια καλημέρα με συνάνθρωπό του.

Οι συγγενείς έχουν αραιώσει, έχουν απομακρυνθεί. Οι φίλοι είναι ελάχιστοι, και οι περισσότεροι απ’ αυτούς δεν είναι πραγματικοί φίλοι, αλλά φίλοι από συμφέρον. Στη δουλειά υπάρχει αντιζηλία και φθόνος.

Στην οικογένεια έχουν εναπομείνει οι όποιες ελπίδες για αληθινή ανθρώπινη σχέση, επαφή και αγάπη. Ένα ποσοστό οικογενειών ζουν με αξιοθαύμαστη γαλήνη, επικοινωνία και αγάπη. Υπάρχουν όμως και οικογένειες που μόλις οριακά τα καταφέρνουν να συνυπάρχουν, ενώ σε πολλές περιπτώσεις, διαλύονται, με σοβαρές συνέπειες για όλα τα μέλη τους και προπαντός για τα παιδιά.

Έτσι φτιάξαμε έναν πολιτισμό με πιο μεγάλα σπίτια, με πιο μεγάλους δρόμους, με πιο πολλά φαγητά, αλλά με λίγη, με ελάχιστη έως καθόλου ανθρωπιά. Δεν ενδιαφερόμαστε αν ο γείτονας είναι άρρωστος, αν ο μισός πληθυσμός της Γης ζει στην εξαθλίωση, αν εκατομμύρια παιδιά πεθαίνουν το χρόνο από την πείνα.

Έτσι δημιουργήσαμε ένα μεγάλο ανθρώπινο κενό μέσα μας. Ένα κενό που προσπαθούμε να το συμπληρώσουμε με το χρήμα, το μεγάλο αυτοκίνητο, το μεγάλο σπίτι, το τσιγάρο, το αλκοόλ και τα ναρκωτικά. Όλες αυτές οι προσπάθειες είναι μάταιες. Και είναι μάταιες γιατί προσπαθούμε να συμπληρώσουμε ένα κενό ανθρωπιάς με υλικά αγαθά.

Έτσι φτιάξαμε μια κοινωνία όπου κυριαρχεί η υποψία για τον διπλανό μας, για τους φίλους και συνεργάτες μας, για τους πνευματικούς, θρησκευτικούς, πολιτικούς και άλλους ηγέτες. Ο κοινωνικός ιστός έχει πληγωθεί βαριά και ξεφτίζει. Γι’ αυτό έχουμε χάσει την εμπιστοσύνη ο ένας προς τον άλλον.

Έτσι φθάσαμε σ’ έναν πολιτισμό απάνθρωπο. Και είναι απάνθρωπος πρώτα και πάνω απ’ όλα ως προς τον ίδιο μας τον εαυτό. Είναι ένα ανεξήγητο φαινόμενο. Πώς είναι δυνατόν ο άνθρωπος να είναι τόσο έξυπνος και να καταντά τόσο ανόητος, αυτοεγκλωβιζόμενος στη μοναξιά και στη δυστυχία; Μας φτάνει που είμαστε τόσο απελπιστικά μόνοι μέσα σ’ ένα απέραντο σύμπαν, ας μην είμαστε μόνοι και στην καθημερινή μας ζωή.

Έτσι φτιάξαμε έναν άνθρωπο κλεισμένο στο περίκλειστο φρούριό του, δείγμα της μεγάλης του ανασφάλειας και του φόβου. Την ασφάλεια, τη μόνη πραγματική ασφάλεια, ο άνθρωπος θα τη βρει μέσα στον εαυτό του, θα τη βρει στην αγάπη του διπλανού του, θα τη βρει κοντά στη γλυκιά μάνα φύση. Δεν υπάρχει άλλος δρόμος για μια ήρεμη, σίγουρη και ασφαλή ζωή. Ξεκομμένος από τον εαυτό του, τους συνανθρώπους του και τη φύση, ο άνθρωπος οδηγείται στο δρόμο του άγχους, της ανασφάλειας και εν τέλει της συνεχούς δυστυχίας. Όμως, μάταια ψάχνει για σιγουριά και ασφάλεια, χωρίς τους συνανθρώπους του και χωρίς τη μάνα φύση.

Έτσι φτιάξαμε έναν άνθρωπο με πολλά ψυχολογικά προβλήματα, με μεγάλες δυσκολίες στις σχέσεις του με τα μέλη της οικογένειάς του, με αντιπαλότητα και φθόνο για τον συγγενή, τον φίλο, τον συνάδελφο, τον συνάνθρωπο. Έτσι φτιάξαμε έναν άνθρωπο αλυσοδεμένο, ανελεύθερο, ανήμπορο να σπάσει τα δεσμά και να ζήσει ελεύθερος. Μπροστά σ’αυτήν την κατάσταση τι μπορούμε να κάνουμε; Υπάρχει ελπίδα; Και αν υπάρχει, ποιος είναι ο δρόμος;

Το κεφάλαιο που ακολουθεί είναι αφιερωμένο στην παρουσίαση μιας πρότασης για να σπάσουμε αυτά τα δεσμά του καταραμένου τριγώνου και να μπούμε στο δρόμο της ελπίδας και της ευτυχίας.

Η συνείδηση είναι το βάθος του ανθρώπου,

η αγάπη είναι το πλάτος του.

Νικηφόρος Βρεττάκος

του Παρασκευά Ν. Παρασκευόπουλου καθηγητή ΕΜΠ