ΠΩΣ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΩΜΕ ΤΟ ΣΩΣΤΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ.

Τοῦ Γιώργου Νικολακάκου

Ο Μαρξ, ἀνάζητησε τόν τρόπο μέ τόν ὀποῖον θα μποροῦσε νά ἐρμηνεύη τα πάντα καί πίστεψε ὄτι τό κατόρθωσε καί βάλθηκε να ερμηνεύση κάθε κοινωνικό φαινόμενο. Έτσι, ἐπεσήμανε μερικές τάσεις τῆς κοινωνίας τοῦ 19ου αἰῶνα, τίς όποῖες ἀνήγαγε σέ νομοτέλειες μέ αίώνια καί

ἀπεριόριστη ίσχύ, πού ὀδηγοῦσαν, δῆθεν, ἐξ ἀρχῆς τήν κοινωνία στόν Κομμουνισμό. Αυτή ἡ προσπάθεια ἑνός φανατικοῦ ἰδιοφυούς νά στριμωχθῆ με κάθε θυσία, ἡ πορεῖα τῆς κοινωνίας σέ ἔνα μοναδικό αὐλάκι με προκαθορισμένες ἐκβολές, ὄπως ἤταν φυσικό, γέννησε ὄχι μόνον μίαν ἐπιστήμη ἀλλά ἕνα δόγμα, μιά νέα θρησκεῖα. Σέ αὐτήν τήν θρησκεῖα, τόν ρόλο τοῦ θεοῦ τόν παίζει μιά δύναμις ἀπρόσωπη, ἀξωανθρώπινη, χωρίς αίσθήματα, πού λέγεται «νομοτέλεια».Ετσι ὁ ἄνθρωπος  χάνει  κάθε αυθύπαρκτη αξία και γίνεται παίγνιον στα χέρια τῆς νομοτέλειας, ἀπό τήν όποία ξεκινοῦν καί στήν όποία καταλήγουν τα πάντα. Σήμερα ἀρχίζουν νά διατυπωνώνται παρόμοιες θεωρίες. Π. Χ. Πολλοί πιστεύουν ὄτι μέ τήν εγκαθίδρυσι τῆς ἄμεσης δημοκρατίας θά θεραπευτοῦν ὄλα τά πολιτικά δεινά, ὄτι θἀ μπορέσωμε νά οίκοδομήσωμε τήν ἰδανική δημοκρατία, ὄτι μέ τήν εφαρμογή τῆς συμμετοχικής δημοκρατίας ἡ κοινωνία θά ἀκολουθήση

μιά συγκεκριμένη πορεία καί θά ἔχει μιά συγκεκριμένη ἔκβαση. Αλλοι πιστεύουν ὄτι ἠ σοσιαλδημοκρατία προσφέρει τήν συνταγή γιά τήν θεραπεῖα ὄλων τών κοινωνικῶν προβλημάτων.

Καί ἀκόμα ἄλλοι πιστεύουν ὄτι ἀναπόφεκτα καί νομοτελειακά ὀ καπιταλισμός γεννά  παρακμή που οδηγεί  στην εξαθλίωσιν καί στόν φασισμό,  πού γεννά και θρέφει τόν σκοταδισμό,  καί τήν βαρβαρότητα τῆς ἐξουσίας τῶν λίγων πάνω στούς πολλούς.

 

 Κατά τήν γνώμη μου ἐκείνοι πού συνέλαβαν τόν τρόπο μέ τόν όποῖον μπορεῖ νά οίκοδομηθῆ ἡ ὀρθή πολιτεῖα ἤταν οί αρχαῖοι Ἔλληνες. Κἀτά τὀν Πλάτωνα ἡ οἰκοδόμησις  τῆς ὀρθῆς πολιτεῖας ἐρείδεται στήν ἐμπειρία, στίς ἰστορικές προϋποθέσεις καί στήν ἀναγκαιότητα τῆς πραγματικότητος.Ο Σωκράτης  ἐδίδαξε, καί μέ τήν πράξη του, ὄτι ὑπάρχει μιά περιοχή ὄπου οἰ ἐξωτερικές νομοτέλειες, ἡ κοινωνική ἐπιταγή, ὀ ὄποιος ίστορικός σχηματισμός, δέν ἔχουν καμία ἐξουσία. Εξουσία ἔχει μόνον ἡ συνείδησις, ἡ λυτρωμένη ἀπό κἀθε ἐξωτερικόν προσδιορισμόν καί φωτισμένη ἀπό τό φῶς τῆς γνώσεως. Κατά τόν Αριστοτέλη, ἡ ὀρθή πολιτεῖα οἰκοδομεῖται ἀπό τά ἄτομα πού τήν ἀπαρτίζουν.Τά ἄτομα θά πρέπη νά ἔχουν ἀναπτύξει αύτές τίς ἀρετές πού ἀποτελοῦν τήν ἀπαραίτητη προϋπόθεσιν γιά τήν ἀνάπτυξιν τῶν εύγενῶν ιδιοτήτων τοῦ ἀτόμου. Ἡ οἰκοδόμησις τῆς ὀρθής πολιτεῖας εἶναι μιά ἀέναος προσπάθεια καί μιά ἀέναη ἔρευνα.Η ορθή πολιτική όργάνωσις εῖναι ἔργο ἀνθρώπινον καί ἀντικείμενον τῆς ἀτομικῆς προσπάθειας ποῦ φωτίζεται ἀπό τίς δυνατότητες καί τίς άξιώσεις τῆς ἐποχῆς της.        

 

Κατά τόν Ἁριστοτέλη ὄλα τά πολιτεύματα εἶναι καλα, ὄταν λειτουργοῦν κατά λόγον, δηλαδή μέ λογική και εν όψει ἀνωτέρου σκοποῦ. Κράτιστον πολίτευμα ὁ Αριστοτέλης παραδέχεται τό δημοκρατικό, ἀλλ’εφόσον ἐπικρατοῦν οί ἄριστοι καί ὄχι ὀ ὄχλος. Η μεταλλαγή τῶν πολιτευμάτων, κατά τόν Ἁριστοτέλη γίνεται ἀπό βασιλείας είς ἀριστοκρατία καί ἀπό αὐτήν σέ δημοκρατία, ἀπό δε αύτήν πάλι είς βασιλεῖα, γιά νά ἀκολουθήση ἡ ίδια σειρά.Διότι ὄταν τό καλό σέ ἐκάστη περίπτωσι πολίτευμα μεταβληθῆ λόγω καταχρήσεως είς κακό, μεταλλάσεται. Ἔτσι ἡ βασιλεῖα μεταπίπτει σέ τυραννία, ὄταν κυβερνᾶ ὄχι ὁ καλύτερος, ἀλλά ὁ ίσχυρότερος, μεταλλάσεται σέ αριστοκρατία ἡ ὀποῖα ἐνέχει τόν κίνδυνον τῆς ὀλιγαρχίας, ὄταν ὑπερισχύουν οί δημαγωγοί καί τότε ὁ λαός καταργεῖ τήν αριστοκρατία, γιά να ἐγκαταστήση δημοκρατία, ἡ ὀποῖα καί αύτή ὑπόκειται είς τόν κίνδυνο τῆς ὀχλοκρατίας καί ἔτσι γίνεται έπάνοδος είς τήν βασιλεῖα, κ.ο.κ. Πρός ἀποφυγήν δε τῶν τριῶν πολιτικῶν τούτων ἀνατροπῶν, ὁ Αριστοτέλης συνιστᾶ τήν δημοκρατικήν διακυβέρνησιν ὡς ἀρίστη, τήν σοφωτάτην, δηλαδή, ἀφοῦ ἡ σοφία εἶναι ἡ ἀνωτέρα ἀρετή.

Ιδιαιτέρα σημασία θά πρέπη νά δωθῆ στήν άποψιν τοῦ Αριστοτέλους ὄτι ἡ Πολιτεῖα πρέπει να ἔχη τήν ἔγκρισιν καί τήν ἐπιδοκιμασία τοῦ «κρίττονος μέρους τῆς πολεως», καί μέ τό κρίττον μέρος ἐννοεῖται ἐκεῖνο τό τμῆμα τοῦ λαοῦ πού τό διακρίνει ἡ ποιοτική ὑπεροχή. Ὄταν ἡ πολιτική πού ἀκολουθεῖται δέν ἔχει τήν επιδοκιμασία τοῦ κρίττονος μέρους τῶν πολιτῶν, ὄταν αὐτό τό τμῆμα δέν συμμετέχει ἐνεργά στόν δημόσιον βίον, εῖναι ἐπόμενον ἡ Πολιτεῖα νά μήν λειτουργῆ σωστά. Δίχως τήν συμμετοχή τοῦ κρίττονος μέρους στόν δημόσιον βίον, ἡ ποιοτική στάθμη τοῦ δημοσίου βίου ὑποβαθμίζεται καί ἔτσι ἐπέρχεται ὁ πολιτικός καί κοινωνικός ἐκφυλισμός.

Ὁ  Ἀριστότελης θέτει καί ἄλλες προϋποθέσεις γιά τήν οἰκοδόμησι τῆς δημοκρατικής λειτουργίας τοῦ Πολιτεύματος.Γιά τήν ἀκρίβεια λέει γιά τήν συμμετοχή στά κοινά τῶν μεσαίου εἰσοδήματος πολιτῶν «Δῆλον ἄρα ὄτι καί ή κοινωνία ή πολιτική ἀρίστη ή δία μέσων, καί τάς τοιάυτας ἐνδέχεται εὐ πολιτεύεσθαι πόλεις εν αίς δή πολύ τό μέσσον καί κρίττον..»Τούς ὀποίους θεωρεῖ καλλίτερους διότι  οἰ μέν ὑπερέχωντες σέ εὐτυχία, ἰσχύ, πλοῦτον καί φίλους δέν θέλουν οῦτε γνωρίζουν πῶς νἀ ἄρχωνται ἐνῶ οἱ πολύ φτωχοί εἶναι πολύ ταπεινοί. Ὤστε οἱ μέν δέν γνωρίζουν πῶς  νά ἄρχουν ἀλλά μόνον να ἄρχωνται μέ τρόπον δουλικόν οί δε νά ἄρχωνται μέ κανέναν τρόπον ἀλλά να ἄρχουν μέ τρόπον δεσποτικό (δεσπότης=ἀφέντης δούλων). Ἔτσι ἔχομε πόλιν δεσποτῶν καί δούλων καί ὄχι ἐλευθέρων ἀνθρώπων. Διά νά ἔχης τόν τίτλον τοῦ πολίτου δέον να ἄρχης καί νά ἄρχεσαι ἐκ περιτροπῆς. Σέ κάθε πολίτευμα ὁ πολίτης εἶναι διαφορετικός. Στό ἄριστο εἶναι αὐτός πού μπορεῖ καί θέλει νά ἄρχη καί να ἄρχεται πρός τόν κατ’ αρετήν βίον, γιαυτό ὄμως χρειάζεται πολιτική ἀγωγή.«

Μία άλλη προϋποθεσις εἶναι νά ὑπάρχη εὐνομία, νά τηροῦνται ἀπαρεγκλήτως οἱ νόμοι «Οῦκ ἔστι δε εὐνομία τὀ εὐ κεῖσθαι τοὐς νόμους, μή πείθεσθαι δε. Διό μίαν μέν εὐνομίαν ὑποληπτέον εῖναι το πείθεσθαι τοίς κειμένοις νόμοις». Δηλαδή «Δέν εἶναι εὐνομία τό νά ὑπάρχουν σωστοί νόμοι ἀλλά νά μήν τούς ὑπακούει κανεῖς. Γιά αὐτό πρέπει νά παραδεχτοῦμε ὄτι εύνομία εἶναι ἡ ὑπακοή στούς ὑφιστάμενους  νόμους».

Ὄσον ἀφόρα τήν διαπαιδαγώγησιν τῶν πολιτῶν, ὡς κυριώτερον συντελεστήν διά τήν πολιτικήν ἀγωγήν θερωρεῖ τόν ἐθισμόν καί τήν άσκησιν, τό οποῖον, βέβαια, προϋποθέτει ὄτι πρέπει νά συμμετάσχη  στήν πολιτική. Αυτό μέ τήν σειρά του προϋποθέτει ὄτι πρέπει νά συμμέτεχη τό κρίττον μέρος μέρος τών πολιτών, γιά να παραδειγματίζουν καί να καθοδηγοῦν τό σύνολον. Ἕτσι γιά τήν ὀμαλή λειτουργία τῆς δημοκρατίας δέν ἀρκεῖ ἡ διαοπαιδαγώγησις οῦτε ἡ ύπαρξις ὡρισμένων θεσμῶν, ἡ θέσπισις ὡρισμένων ἀρχῶν. Ἡ ὀμαλή καί σωστή λειτουργία τού πολιτευματος εξασφαλίζεται ὄταν ὑπάρχουν ὑγιεῖς βάσεις. Καί ἐκεῖνο πού προσδιορίζει τό πόσο ὑγιής εἶναι ἡ βάσις τῆς δημοκρατίας εἶναι τό ποιόν τῶν πολιτῶν. Τό βασικό ἐπιχείρημα τού Ἀριστοτέλους ὑπέρ τῆς δημοκρατίας, τὀ ὀποῖον παραμένει καί σήμερα σάν τό βασικό ἐπιχείρημα, εἶναι ὄτι τό ἀθροίσμα τῶν πολλῶν ποιοτικά κατωτέρων στό σύνολον τοῦ μπορεῖ νά ἀποδώση κάτι ποιοτικά ἀνώτερο ἀπό τί μπορεῖ νά ἀποδώση ἓνας ἥ μερικοί ποιοτικά ἀνώτεροι. «Τούς γάρ πολλούς ών ἓκαστος έστίν ού σπουδαῖος ἀνήρ. Ὅμως ἐνδέχεται συνελθόντες εἶναι βέλτίους ἐκείνων, ούχ ώς ἓκαστον, ἀλλά ώς σύμπαντας.» Αλλά ἐδώ ὁ Ἀριστοτέλης διατυπώνει μιάν σοβαράν ἐπιφύλαξιν: τό πλῆθος νά μήν εἶναι «λίαν ἀνδραπώδες». Δηλαδή, ἀπαραίτητη προϋπόθεσις εἶναι οί πολλοί νά διατηροῦν κάποια ποιοτικήν στάθμη. Σήμερα, ὄχι μόνον τό πλῆθος, ἀλλα καί οι κυβερνῶντες εἶναι λίαν ἀνδραπώδεις. Ὄταν οί μετριότητες καταλαμβάνουν θέσεις καί αξίωματα πού ἀξιοκρατικά δέν δικαιοῦνται «γίνονται γάρ ὑβρισταί καί μεγαλοπόνηροι μάλλον» Παύει πλέον ἡ μεσότητα νά λειτουργεῖ σάν ἀρετή καί αντί τῆς ὀρθῆς Πολιτεῖας καταλήγομε στίς παρεκβάσεις. Ἔχει ἀποδειχθῆ ὄτι τά ἰστορικῶς ἐφικτά πολιτεύματα ὑπῆρξαν ἐκεῖνα ὄπου ἠ ἀξιοκρατία ἐθεωρεῖτο ὑπό τῆς κοινωνίας ώς τό συστατικόν στοιχεῖο.

Ο Πλάτων ἐπίσης πρεσβεύει τήν άνακύκλωσιν τῶν «πολιτειῶν», δηλαδή τῶν «ἠμαρτημένων» πολιτειῶν καί τῆς «αρίστης» πολιτεῖας. Πιστεύει ὄτι κατά κανόνα ἡ τιμοκρατία μεταβάλλεται σε ὀλιγαρχία, ἡ ὀλιγαρχία σέ δημοκρατία καί ἡ δημοκρατία σε τυραννία, ἀλλά ἡ τυραννία μεταβαλλεται σέ «ἀρίστη πολιτεῖα» καί ἡ «ἀρίστη πολιτεῖα» ἔπειτα σε τιμοκρατία, δηλαδή ἀπαρχή πάλι γιά διαδοχή τῶν πολιτειῶν, μέ τήν ιδια τάξι, ὧστε ἡ σειρά διαδοχῆς. τιμοκρατία, ολιγαρχία, δημοκρατία και τυραννίς να ξαναπαρουσιάζεται πάλι καί πάλι, με τήν παρεμβολή κάθε φορά τῆς «ἀρίστης πολιτεῖας» μεταξύ τυραννίδος καί τιμοκρατίας.

Ἡ τιμοκρατία, ἡ ὀλιγαρχία, ἡ δημοκρατία καί ἡ τυραννίς εἶναι  τύποι τῆς κοινωνικῆς πραγματικότητος, ἀνήκουν ἄρα στό «γιγνόμενον τε καί ἀπολυμένον» ἐνῶ ἀντίθετα ἡ «ἁρίστη πολιτεῖα» εῖναι πλᾶσμα πραξιολογικό, δίχως ἀκόμη ἐπίγεια ὓπαρξιν, καί μόνον ἀποτελεῖ ὑπερβατικό πρότυπο γιά τήν δράσι ἀνθρώπων (πολει…τη εν λόγεις κειμενη επει γης ουδαμού…αυτην είναι….εν ουρανώ ίσως παραδείγμα ἀνάκειται τὦ βουλομένω ὀράν καί ὀρώντι ἐαυτόν κατοικίζειν).Ὁ Πλάτων ὑψώνει σέ ἠθικό καί πολιτικό αἴτημα τόν σεβασμό πρός τούς νόμους τούς ἐκ πεῖρας πολλής κειμένους, δηλαδή ἡ συμόρφωσις πρός τούς κειμένους νόμους, εἶτε ὡς κανόνες ἐθιμικούς ἀπὀ χρήσιν δοκιμή εἶτε ὡς κανόνες γραπτούς ἀπό τόν λαό νομοθετημένους ὓστερα ἀπό εὔστοχες εἰσηγήσεις πολιτικῶν συμβούλων.Εἶναι προσαρμογή τοῦ Πλάτωνος στίς περιορισμένες δυνατότητες γιά ὀρθήν πολιτική ζωή πού ένυπάρχουν στήν γνώριμη του ἰστορική πραγματικότητα. Καί ἀντιστοιχεῖ ἄλλωστε πρός τήν αξιολόγησιν τῆς δημοκρατίας ὡς «βελτίστης» μεταξῦ τῶν «παρανόμων» ἥ «ἀκολάστων» πολιτειῶν, δηλαδή ώς πολιτεύματος προτιμητέου πρακτικά στήν ίστορική πραγματικότητα.

Ἀπαραίτητη προϋποθέσις γιά νά εὐδοκίμιση ἡ δημοκρατία σύμφωνα με τόν Πλάτωνα εἶναι ἡ χειραγώγησις τῶν πολιτῶν πρός τήν δικαιοσύνην. Ἡ Πολιτεῖα εἶναι ἐπιφορτισμένη μέ τήν αποστολή προπάντων νά χειραγωγῆ τούς πολίτες πρός τήν αρετήν. Ἡ δικαιοσύνη ἐπιτελεῖ τόν ρόλον τῆς θεραπευτικῆς τοῦ σώματος. «Ἄνευ γάρ σωφροσύνης καί δικαιοσύνης λιμένων καί νεωρίων καί τειχῶν καί φόρων καί τοιούτων φλυαριῶν ἐμπλακούσασι τήν πόλιν». Οί άνθρωποι πρέπει νά συμμετάσχουν σέ δῦο ριζικά συναισθήματα. Τήν αίδώ καί δίκη. «δίκη δη καί αίδῶς ἐπί παντων νείμω. Επί παντός ΄εφη Ζευς, καί πάντες μετεχόντων.»

Διά τήν ἐμπέδωσιν τῆς σωστῆς καί δικαῖας Πολιτεῖας θά μεσολαβήσουν οἰ Ἄρχοντες τῆς Πολιτεῖας ἀνηπερέαστοι ἀπό ταξικούς, ίδεολογικούς ἥ ἄλλως μεροληπτικούς προσδιορισμούς. Αλλά προκύπτουν, ὄμως, οί ἀστάθμητοι παράγοντες οί ὀποίοι καθιστοῦν ἄδηλη τήν κατεύθυνσι πού θά ἀκολουθήσουν οί πολιτικές ἐξελίξεις.Δέν μποροῦμε νά προβλέψωμε ποιές πολιτικές δυνάμεις θά λειτουργήσουν καί ποιούς θά φέρουν στήν εξουσία. Ὄπως παρατηρεῖ ὁ Πλάτων «ελευθερίας η πόλις μεστή καί παρρησίας γιγνεται, καί εξουσίας εν αύτή ποιεῖν ὄτι τίς βούλεται». Καί ἄρα «ότι ἰδίαν ἔκαστος ἀν κατασκευήν τοῦ αὐτού βίου κατασκευάζοιτο εν αὐτή ἤτις έκαστον αρέσκει». ¨Ἔτσι καταλήγομε στό συμπέρασμα ὄτι «κινδυνεύει κάλλιστη αύτή τῶν πολιτειῶν εἶναι ὄσπερ ἰμάτιον ποίκιλλον πάσιν ἄνθεσι πεποκιλμένον, αυτό καί αυτη πάσιν ήθεσιν πεποικιλμέν稻. Οί πολιτικοί μποροῦν νά ἀσκοῦν τήν εξουσίαν μέ τρόπον τέτοιον πού δέν εἶναι πρόσφορος γιά τήν δημιουργίαν τῆς ὀρθῆς Πολιτεῖας καί ὄποιος νά τύχη τής εὔνοιας τοῦ λαοῦ ἡ μάλλον τοῦ ὄχλου, δηλαδή τοῦ χωρίς γνήσιον πολιτικό φρόνημα λαοῦ.

Επίσης ο Πλάτων λέγει ὄτι δέν μπορεῖ νά υπάρχη ἀπόλυτη ἐλευθερία διότι ή πολλή ἐλευθερία θά ἔχη σάν ἀποτέλεσμα τήν κατάλυσιν τῆς δημοκρατίας ἥ τήν πρόκλησιν ἄλλων ἐκτροπῶν. «Η γαρ άγαν ελευθερία έοικεν οὐκ είς ἄλλο τι ή εις άγαν δουλείαν μεταβάλλειν και ιδιώτη και πόλει. Εικός, γαρ. Εικότως τοίνυν, είπον, ουκ εξ άλλης πολιτείας τυραννίς καθίσταται ή εκ δημοκρατίας, εξ οίμαι της ακροτάτης ελευθερίας δουλεία πλείστη τε και αγριωτάτη». Ὄπερ μεταφράζεται ώς «γιατί η χωρίς μέτρο ελευθερία δέν ὀδηγεί καθῶς φαίνεται σε καμμιά ἄλλη μεταβολή παρά στήν χωρίς μέτρο δουλεῖα καί γιά τόν πολίτη καί γιά τήν πόλιν. Διότι αὐτό εἶναι φυσικό. Φυσικό εἶναι λοιπόν, εἶπα, καί ἡ τυραννία νἀ μήν δημιουργῆται ἀπό κάποιο ἄλλο πολίτευμα, παρά ἀπό τήν δημοκρατία, ὄπου ἀπό τήν ἀκραῖα ἐλευθερία νομίζω ἔχει τήν προέλευσιν της καί ἡ μεγίστη καί ἀκόμα ἀγριώτατη δουλεῖα».

Ἕνα ἄλλο πρόβλημα πού προκύπτει καί καθιστά ἀβέβαιη τήν δημιουργία τῆς ἀρίστης Πολιτεῖας εἶναι ἡ έκτροπή τήν οποίαν μποροῦν νά προκαλέσουν αὐτοί πού εἶναι ἐπιφορτισμένοι με τήν ἀσφάλεια τῆς Πολιτεῖας, τἀ ὄργανα τῆς Πολιτεῖας καί οί στρατιωτικοί. Θά πρέπη νἀ ἐξασφαλισθῆ ἡ ἀμέριστη συμόρφωσις τῆς πολιτικῆς ἐξουσίας «τίς τών Αρχόντων δόγμασιν». Ὁ Πλάτων δέν ἐκφράζει κάποιο ἐνδεχόμενο ἀπλῶς σέ προοπτική φανταστική ἀλλά βεβαιώνει ὄτι συμβαίνει στήν ἰστορική πραγματικότητα. Στήν ἰστορική διαδρομή, μετά ἀπό τίς διατυπώσεις τού Πλάτωνος, οἱ ἐπιφυλάξεις τοῦ Πλάτωνος ἐπιβεβαιώθηκαν μέ τόν πιό δραματικόν καί αδιαμφισβήτητον τρόπο.

Ο Πλάτων ἔχει καί μιά ἄλλην ἐπίφυλαξιν,ἤτοι οί ἀρχόμενοι πρέπει νά ἔχουν πολιτική πεῖραν καθῶς καί οί ἄρχοντες  νά εἶναι ἐπίσης  πεπειραμένοι διότι «οι μεν καθ’ υπερβολήν εν ενδεία τούτων ταπεινή λίαν. ωσθ’ οἰ μέν  άρχειν ουκ έπίστανται, αλλ’ ἄρχεσθαι δουλικήν ἀρχήν, οἰ δ’ άρχεσθαι μἐν οὐδεμίαν ἀρχήν, ἄρχειν δε δεσποτικήν ἀρχήν γίνεται οῦν δούλων καί δεσποτῶν πόλις, αλλ’ ουκ ἐλευθέρων, καί τῶν μέν φθονούντων, τῶν δε καταφρονούντων». Οι μέν ὄντες ὑπερβολικά ἐνδεεῖς γίνονται ταπεινή λία, ὦστε  έκείνοι πού ΄ἄρχουν δέν γνωρίζουν καλῶς, ἀλλά γίνονται ἄρχοντες καί ἀσκοῦν δουλικήν ἐξουσία καί ἐκείνοι  πού ἄρχονται άσκοῦν δεσποτική ἐξουσία καί γίνονται δεσπόται τῆς πόλεως, ἀλλά ὄχι τῶν ἐλευθέρων, καί τούς μέν φθονοῦν καί τούς δέν καταφρονοῦν.

Πολλοί διατείνονται ότι ή Πολιτεία πού σκιαγραφεῖ ὁ Πλάτων  ἀποτελεῖ ἕνα  ἀνομοιογενές σύνολο πού ἀθροίζει ἐτερόκλητα καί ἀσύνδετα μεταξῦ τους πολιτειακά στοιχεῖα. Αυτό τό χαρακτηριστικό ἀρκεῖ γιά να τήν ἀπομακρύνει ἀπό τό ἰδεῶδες πρότυπο τοῦ Πλάτωνα, ὁ ὀποῖος ὡς κύρια ἀρετή τοῦ πολιτεύματος θεωροῦσε τήν ἐνιαῖα καί ἀδιάσπαστη φυσιογνωμία. Μᾶς λέγουν  ὄτι ἡ  Δημοκρατία τοῦ Πλάτωνος καί τοῦ Αριστοτέλους ἤταν ἔνα ἄθροισμα ἀπό ἐτερόκλητα καί ἀσύνδετα μεταξῦ των πολιτειακά στοιχεῖα καί ὄτι γι’ αυτό ο Πλάτων ἤταν κατά τῆς Δημοκρατίας. Ὄμως αὐτό δέν εὐσταθεῖ. Ο Πλάτων παραδέχεται τίς ἀδυναμίες τῆς Δημοκρατίας ἀλλά ὑποστηρίζει ὄτι αὐτό εῖναι τό πιό εφικτό πολίτευμα ἔστω καί άν δέν ἐκληρώνονται ὄλες οί προϋποθέσεις πού θέτει γιά τήν σωστή λειτουργία τής Δημοκρατίας. Ετσι ο Πλάτων ἄγεται στό συμπέρασμα ὄτι ἡ ἀρίστη Πολιτεῖα εἶναι πλάσμα πραξιολογικό δίχως ἀκόμη ἐπίγεια ὕπαρξιν καί μόνον ἀποτελεῖ ὑπερβατικό πρότυπο γιά τήν δράσιν τοῦ ἀνθρώπου.

Θά πρέπη νά σημειωθῆ ὄτι ὁ Αριστοτέλης δεν δίνει τον ορισμό και το σκοπό μιας ιδανικής πολιτείας. Περιγράφει αυτό που βλέπει στην εποχή του. Και δίνει ορισμούς που συμβαδίζουν με την υπάρχουσα πραγματικότητα. Κι αν διαβάση κανείς τον Επιτάφιο του Θουκυδίδη, θα δει τα εφαρμοσμένα θαυμαστά πράγματα ενός Πολιτεύματος που λεγόταν Δημοκρατία, αλλά και τον τρόπο που έφτασαν ως εκεί:

Οσα συνιστούν ο Πλάτων καί ο Αριστοτέλης είναι εφικτά καί απαραίτητα γιά τήν σωστή λειτουργία του Δημοκρατικού Πολιτευμάτος. Ὄμως, γιατί δεν λειτουργεί σωστά σήμερα ή Δημοκρατία; Διότι συμβαίνει αυτό πού επεσήμανε ο Ισοκράτης τήν ἀρχαία ἐποχή. Είπε, ή Δημοκρατία μας αυτοκαταστρέφεται, διότι κατεχράσθη τό δικαίωμα τῆς ελευθερίας καί τῆς ἰσότητας, διότι ἔμαθε τούς πολῖτες να θεωροῦν τήν αὐθάδεια ὡς δικαίωμα, τήν παρανομία ὡς ἐλευθερία, τἠν ἀναίδεια τοῦ λόγου ὡς ἰσότητα καί τήν ἀναρχία ὡς εὐδαιμονία. Γιά νά υπενθυμίσω γιά άλλη μιάν φορά πόσο σπουδαία είναι διδαχή τής αρετής στήν επίτευξιν τής ὀρθῆς κοινωνίας ἀναφέρομαι στούς Κυνικούς οί οποίοι ὑποστήριζαν ὄτι ή Αρετή εἶναι διδακτέα καί ἀπό τήν στιγμή ποὐ θἀ κατακτηθῆ εἶναι παντελῶς ἀδύνατον να ἀπωλεσθῆ.

olympia.gr