Η παγκόσμια οικονομική κρίση έφερε ξανά στο προσκήνιο την Αριστερά αλλά και τον ακραίο εθνικισμό. Στην Ελλάδα και όχι μόνο, η άνοδος της Αριστεράς ήρθε ως απάντηση στην διάβρωση του Ευρωπαϊκού Σοσιαλισμού και την πλήρη απορρόφησή του από τον νεοφιλελευθερισμό. Άλλωστε, η τελική συνύπαρξη των δύο κομμάτων στην εξουσία, που κυβερνούσαν για δεκαετίες τη χώρα, είναι η πιο εκκωφαντική απόδειξη αυτού του γεγονότος. Παρόλο που η άνοδος, τόσο της Αριστεράς, όσο και του ακραίου εθνικισμού, δημιουργεί αναπόφευκτα ένα νέο πεδίο έντονων ιδεολογικών συγκρούσεων, οι συγκρούσεις αυτές δεν φαίνεται να μπορούν να ανακόψουν την διάλυση των παλαιών ιδεολογικών γραμμών.
Έτσι, βρισκόμαστε σε μια εποχή που οι παλιές ιδεολογικές γραμμές μάλλον ξεθωριάζουν και οι όποιες συγκρούσεις δεν μπορούν να εμποδίσουν αυτό το ξεθώριασμα. Αυτό οφείλεται κυρίως στην αποτυχία της Αριστεράς να δομήσει εκ νέου έναν δικό της αυτόνομο λόγο, απαλλαγμένο από καπιταλιστικούς όρους, και στην πλήρη υποταγή της Δεξιάς στον νεοφιλελευθερισμό, που οδηγούν στην επιταχυνόμενη πολτοποίηση των παραδοσιακών ιδεολογιών και στην επικράτηση ενός πολιτισμικού ολοκληρωτισμού που εξαπλώνεται πολύ γρήγορα στον Δυτικό κόσμο αλλά και αλλού.
Παρόλα αυτά, η βιαιότητα και η αμεσότητα με την οποία επιβάλλεται σήμερα ο νεοφιλελευθερισμός ακόμα και στα πιο ανεπτυγμένα κράτη της Δύσης, μπορεί να μην συνέβαλε στην εμφάνιση επαναστάσεων με την κλασική μορφή του παρελθόντος, αλλά φαίνεται ότι οδηγεί τις κοινωνίες στο να επαναπροσδιοριστούν σταδιακά στη βάση κάποιων αρχών και αξιών που παρήκμασαν σε πολύ μεγάλο βαθμό κάτω από την άκρως οικονομιστική φύση του κυρίαρχου κοινωνικοπολιτικού μοντέλου των τελευταίων τουλάχιστον δύο δεκαετιών.
Η επαναφορά των χαμένων εννοιών
Μόλις πριν από μία δεκαετία, ίσως και λιγότερο, κάποιος που μπορεί να μιλούσε στην Ελλάδα για έννοιες όπως συλλογικότητα ή αλληλεγγύη, θα θεωρούνταν τουλάχιστον αφελής και θα αντιμετωπίζονταν με κυνισμό από την καθεστηκυία κουλτούρα του ακραίου ατομικισμού. Η οικονομία της φούσκας και του τραπεζικού δανεισμού που κυριάρχησε ειδικότερα από τις αρχές της δεκαετίας του 90 και έπειτα, καθώς και το αντίστοιχο life-style που επέβαλε, εξαφάνισε τέτοιες έννοιες, εξαγοράζοντας την πλειοψηφία των ανθρώπων με υπερβολικές δόσεις επίπλαστης ευημερίας.
Έτσι, ενώ βρισκόμαστε σε μια φάση όπου οι παλιές ιδεολογικές γραμμές ξεθωριάζουν, ενώ φαίνεται ότι επικρατεί όλο και περισσότερο ένας πολιτισμικός ολοκληρωτισμός που μοιάζει να μην έχει αντίπαλο, τα προβλήματα που δημιούργησε ο νεοφιλελευθερισμός, αλλά και η βιαιότητα με την οποία πλέον επιβάλλεται καθώς παίρνει πίσω αυτή την επίπλαστη ευημερία, κινητοποιούν κάποια κρυφά ανακλαστικά των κοινωνιών και επαναφέρουν στην επιφάνεια έννοιες, οι οποίες μέχρι και πριν από λίγα χρόνια είχαν καταντήσει να είναι περίπου ταμπού.
Σε παλαιότερες εποχές, οι Έλληνες είχαν μέσα στην κουλτούρα τους τέτοιες έννοιες, οι οποίες εκδηλώνονταν έμπρακτα στην καθημερινότητά τους με διάφορες συνήθεις πρακτικές, όπως για παράδειγμα η ανταλλαγή αγροτικών προϊόντων, ιδιαίτερα στην Ελληνική ύπαιθρο. Ακόμα και σήμερα, οι παλιότεροι που έχουν μνήμες από τέτοιου είδους πρακτικές, κατάφεραν να τις διατηρήσουν ή να τις επαναφέρουν ξανά ως απάντηση στην οικονομική δυσπραγία, που μαστίζει σήμερα την πλειοψηφία των πολιτών.
Ίσως αυτό να εξηγεί ως ένα βαθμό, το γεγονός ότι τα τελευταία περίπου 5 χρόνια με την οικονομική κρίση, αλλάζει ριζικά η στάση των Ελλήνων απέναντι σε τέτοιες εναλλακτικές μορφές κοινωνικής συνύπαρξης, πέρα από τις ουσιαστικές ανάγκες που δημιούργησε η κρίση. Οι Έλληνες μπορούν να εκμεταλλευτούν την παράδοσή τους και να αλλάξουν τρόπο ζωής και κοινωνικής οργάνωσης, ωστόσο αυτό δεν είναι κάτι απλό, καθώς οι συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί από το κυρίαρχο κοινωνικοπολιτικό μοντέλο, κάνουν ένα τέτοιο εγχείρημα να μοιάζει ιδιαίτερα δύσκολο.
Ένας άνισος αγώνας στη νέα ιδεολογική αρένα
Μια νέα μεγάλη ιδεολογική διαμάχη φαίνεται ότι αρχίζει να αναδύεται. Είναι αυτή ανάμεσα στις εναλλακτικές μορφές κοινωνικής οργάνωσης και στον επερχόμενο αναρχοκαπιταλισμό. Το μεγάλο ιδεολογικό χάσμα μεταξύ των δύο αυτών μοντέλων οφείλεται στο γεγονός ότι οι εναλλακτικές μορφές κοινωνικής οργάνωσης που γίνονται πράξη κυρίως μέσα από συνεταιριστικά κινήματα ή κοινότητες και ομάδες αυτοδιαχείρισης, έχουν στον πυρήνα της φιλοσοφίας τους τις κομβικές έννοιες της συλλογικότητας και της αλληλεγγύης, έννοιες οι οποίες είναι άκρως αντίθετες με τον ριζοσπαστικό ατομικισμό που βρίσκεται στον πυρήνα του αναρχοκαπιταλισμού.
Ο αγώνας μεταξύ των δύο μοιάζει άνισος καθώς ο αναρχοκαπιταλισμός, αποτελεί στην ουσία το τελικό στάδιο του νεοφιλελευθερισμού, ο οποίος προετοιμάζει το έδαφος έχοντας όλα τα μέσα στη διάθεσή του. Επίσης, οι συνθήκες που διαμορφώθηκαν επί δεκαετίες με την μαζική αστικοποίηση και την δημιουργία γιγάντιων αστικών κέντρων, καθώς και την κουλτούρα του ακραίου καταναλωτισμού, ευνοούν απόλυτα τον αναρχοκαπιταλισμό και αποτελούν μεγάλο εμπόδιο στην διάδοση και εξέλιξη των εναλλακτικών μορφών κοινωνικής οργάνωσης.
Το πόσο άνιση είναι αυτή η μάχη, φαίνεται με ιδιαίτερα έντονο τρόπο στην Ελλάδα της οικονομικής κρίσης, καθώς οι οικονομικές ελίτ έχουν επιβάλλει νομοθετικές αποφάσεις που οδήγησαν τα τελευταία 3 χρόνια σε σαρωτικές αλλαγές στα εργασιακά δικαιώματα και στο κοινωνικό κράτος, πλήττοντας τους δύο αυτούς τομείς σε πολύ μεγάλο βαθμό. Ενώ αντίθετα, η μοναδική απόπειρα μιας νομοθετικής απόφασης υπέρ της ανάληψης και αυτοδιαχείρισης μιας χρεοκοπημένης επιχείρησης από τους εργαζόμενους, δεν έφτασε καν στη βουλή για ψήφιση.
Έτσι, η πρωτοβουλία του ΣΥΡΙΖΑ για ψήφιση ειδικού νόμου που θα επέτρεπε την ανάληψη και διαχείριση της χημικής βιομηχανίας ΒΙΟΜΕ, μετά την πτώχευσή της, από τους ίδιους τους εργαζόμενους, παρέμεινε μέχρι στιγμής μετέωρη. Και είναι πολύ φυσικό, γιατί κάτι τέτοιο θα δημιουργούσε προηγούμενο και θα οδηγούσε ενδεχομένως σε ένα ντόμινο ανάλογων ενεργειών από εργαζόμενους σε άλλες πτωχευμένες επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα, κάτι που θα ήταν άκρως καταστροφικό για τα σχέδια της νεοφιλελεύθερης δικτατορίας και την οριστική επικράτηση του αναρχοκαπιταλισμού.
Αυτοδιαχείριση ή αναρχοκαπιταλισμός;
Καθώς λοιπόν ο νεοφιλελευθερισμός διαλύει το έθνος-κράτος και παρόλο που φαίνεται ότι τίποτα δεν μπορεί να ανατρέψει την τελική του μορφή που είναι ο αναρχοκαπιταλισμός, αρχίζει να σχηματίζεται, αργά ομολογουμένως, μια αντίπαλη ιδεολογία που αναγκαστικά προσαρμόζεται στην απουσία του κράτους-προστάτη και παίρνει μορφή μέσω των κοινοτήτων αυτοδιαχείρισης. Η ευκολία προσαρμογής των κοινοτήτων αυτοδιαχείρισης στα νέα δεδομένα, οφείλεται στο γεγονός ότι και η δική τους ιδεολογική μήτρα έχει ως βασικό χαρακτηριστικό την απουσία κράτους και κρατικής παρέμβασης. Έτσι, ίσως πράγματι βιώνουμε μια μετατόπιση των παλαιών ιδεολογικών γραμμών προς μια άλλη κατεύθυνση.
Αν και θα ήταν κάπως αφελές να επιχειρήσουμε να εντοπίσουμε στο παρελθόν την αφετηρία των νέων αντίπαλων ιδεολογιών, πολλοί θεωρούν ότι ο αναρχοκαπιταλισμός εμπεριέχει τις ιδέες ορισμένων θεωρητικών του αναρχισμού ή ριζοσπαστών ατομοκρατών όπως ο Στίρνερ και ο Κίρκεγκααρντ. Τα κινήματα αυτοδιαχείρισης από την άλλη, παραπέμπουν σε άλλους θεωρητικούς του αναρχισμού, όπως ο Γκόντγουϊν, ο Προυντόν και ο Μπακούνιν, οι οποίοι δεν απορρίπτουν έννοιες όπως η συλλογικότητα.
Όμως ο αναρχοκαπιταλισμός δανείζεται στην πραγματικότητα την έννοια της αναρχίας και την χρησιμοποιεί παραπλανητικά. Έτσι, παρόλο που ο αναρχοκαπιταλισμός απαιτεί την απουσία κράτους, δεν σημαίνει ότι δεν θα υπάρχει ένας κεντρικός πυρήνας εξουσίας σε παγκόσμιο επίπεδο με κύριο εκφραστή το μεγάλο κεφάλαιο, που μέσα σε μια φαινομενικά πλήρως απορρυθμισμένη αγορά θα συνεχίσει να καθορίζει τους κανόνες του παιχνιδιού προς όφελός του, απαλλαγμένο από κάθε είδους “ενοχλητική” κρατική παρέμβαση. Έτσι, η έννοια του αναρχοκαπιταλισμού είναι στην ουσία ψευδεπίγραφη, διότι προκαλεί την ψευδαίσθηση της απόλυτα ελεύθερης ατομικής δραστηριότητας, η οποία όμως δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να εξυπηρετεί τα συμφέροντα μιας παγκόσμιας οικονομικής ελίτ.
Αντίθετα, οι κοινότητες αυτοδιαχείρισης δεν έχουν στην λογική τους έναν παγκόσμιο κεντρικό έλεγχο οποιασδήποτε μορφής, γιατί μπορούν να λειτουργήσουν τοπικά και αυτόνομα, έχοντας απλώς κάποιες κοινές αξίες και κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Η τοπικότητα των κοινοτήτων αυτοδιαχείρισης αποτελεί μεγάλο πλεονέκτημα καθώς δεν υπάρχουν οι μεγάλες ενεργειακές απαιτήσεις λόγω κλίμακας, αλλά και λόγω μιας κουλτούρας αποανάπτυξης και περιορισμού στις βασικές ανάγκες σε ένα πρώτο στάδιο. Έτσι, οι κοινότητες αυτοδιαχείρισης είναι εφικτές ακόμα και για τις πιο φτωχές κοινωνίες.
Έτσι, στη λογική των κοινοτήτων αυτοδιαχείρισης υπάρχει μια πιο ισορροπημένη σχέση με το περιβάλλον, σε αντίθεση με τον αναρχοκαπιταλισμό, που βασίζεται στην ασύδοτη ανάπτυξη και τη συνεχή υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος, που καταλήγει τελικά σε μια επιταχυνόμενη περιβαλλοντική καταστροφή.
Μια άλλη μεγάλη διαφορά είναι ότι η παρουσία του κράτους στην περίπτωση των κοινοτήτων αυτοδιαχείρισης δεν αποτελεί εμπόδιο, αλλά αντίθετα, έστω και στην περιορισμένη του μορφή, υπό προϋποθέσεις, μπορεί να αποτελέσει έναν παράγοντα διευκόλυνσης στην εξέλιξή τους, αλλά και να τις στηρίξει έμπρακτα και άμεσα με κάποιες συμπληρωματικές λειτουργίες. Τέτοια παραδείγματα μπορούμε να βρούμε στην Βενεζουέλα του Τσάβες, αλλά ακόμα και στην Ευρώπη, όπου πριν ξεσπάσει η οικονομική κρίση που ανέκοψε την πορεία της πράσινης ανάπτυξης, υπήρχαν προτάσεις σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, όπως για παράδειγμα τα μικροδίκτυα (microgrids), δηλαδή μικρά ευέλικτα δίκτυα διανομής ηλεκτρικής ενέργειας, ιδανικά για εφαρμογές ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και κοινότητες με μικρούς πληθυσμούς.
Οι κοινότητες αυτοδιαχείρισης παρουσιάζουν επίσης μια ευελιξία ως προς τη μορφή τους. Μπορούν να γίνουν πράξη από ομάδες εργαζομένων στους χώρους εργασίας (ΒΙΟΜΕ, ΕΡΤ), ή από ανθρώπους σε κατοικήσιμες περιοχές μικρής κλίμακας (μικρές πόλεις, χωριά). Το πείραμα της ΕΡΤ στην Ελλάδα έδειξε ότι η αυτοδιαχείριση είναι εφικτή, οι συνθήκες έχουν ωριμάσει.
Το μεγάλο ερώτημα είναι αν οι κοινότητες αυτοδιαχείρισης γίνουν κάποτε πράξη για τη μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων, προκειμένου να αποτραπεί η εφιαλτική τελική επικράτηση του αναρχοκαπιταλισμού. Είναι σίγουρο ότι η νεοφιλελεύθερη δικτατορία θα κάνει το παν για να αποτρέψει την εξάπλωση ενός ευρύτερου κινήματος αυτοδιαχείρισης, κάτι που ίσως οδηγήσει τελικά στην προσπάθεια μιας ποιο άμεσης πρακτικής εφαρμογής των νέων αντίπαλων ιδεολογιών, πράγμα που θα οδηγήσει με τη σειρά του, στο σχετικά κοντινό μέλλον, σε μεγάλες ταξικές συγκρούσεις.
posted by system failure
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου