της Κωνσταντίνας Πατσιαλού,13-09-2013. Η Μόνα Λίζα είναι η διασημότερη εικόνα της παγκόσμιας ζωγραφικής, το πιο αναγνωρίσιμο έργο τέχνης στην ιστορία του ανθρώπου.
Σήμερα βρίσκεται πίσω από το αλεξίσφαιρο γυαλί του Λούβρου, φορτωμένη με θρύλους και ιστορίες μισής χιλιετίας [1]. Έχουν ειπωθεί πολλά για την ταυτότητα και το αινιγματικό χαμόγελό της, ενώ η εικόνα της συνδέεται άλλοτε με μία Φλωρεντινή που λεγόταν Λίζα και άλλοτε με ένα πλάσμα που δημιούργησε η φαντασία του καλλιτέχνη Λεονάρντο ντα Βίντσι.
Μεγάλης σημασίας, για μένα, δεν έχει η ύπαρξη ή όχι του μοντέλου, αλλά ο λόγος για τον οποίο ο Λεονάρντο οδηγήθηκε στην απόδοση της συγκεκριμένης έκφρασης. Επιθυμία μου είναι να μάθω αυτόν το λόγο.
Η γυναίκα αιχμαλωτίζει το βλέμμα μου και με οδηγεί πίσω στο 1503, στην Φλωρεντία. Ο Λεονάρντο βρίσκεται στο εργαστήριό του χωμένος μέσα σε αναρίθμητα σχέδια, σημειωματάρια, προσχέδια κατασκευών και χειρόγραφα. Ένας κτύπος ακούγεται στην πόρτα και η Λίζα μπαίνει στο εργαστήριο.
Λίζα: Καλησπέρα Λεονάρντο. Μπορώ να περάσω;
Λεονάρντο: Μα φυσικά! Πάντα είσαι ευπρόσδεκτη και το ξέρεις. Άλλωστε έχουμε αφήσει μία εκκρεμότητα. Δεν είπαμε ότι θα έρθεις για το πορτραίτο σου;
Λίζα: Έτσι είπαμε, αλλά από την τελευταία φορά που συναντηθήκαμε άλλαξαν πολλά. Νιώθω ότι δεν είμαι πια ο ίδιος άνθρωπος. Προσπαθώ να βρω τον εαυτό μου, γιατί ειπώθηκαν για μένα πράγματα που δεν ισχύουν. Ίντριγκες και διαπλοκές έχουν στηθεί εις βάρος μου. Θέλουν να χάσω ό,τι έχω αποκτήσει μέχρι τώρα.
Λεονάρντο: Έχουν φτάσει αρκετά στα αφτιά μου, αλλά γιατί σε απασχολούν όλα αυτά; Και τι σημαίνει ότι δεν είσαι ο ίδιος άνθρωπος; Όσοι σε ξέρουν, γνωρίζουν καλά ποια είσαι και πόσο αξίζεις. Κι εκείνοι που δεν σε ξέρουν, απλά φοβούνται... Πάντα φοβούνται έναν άνθρωπο που μαθαίνει. Έλα, έχουμε πολλά να πούμε για σένα και για ό,τι έχουμε να ετοιμάσουμε.
Λίζα: Προβληματίζομαι, γιατί προσπαθώ πάντα μέσα από τις πράξεις μου να προωθήσω την καθολική γνώση, που είναι τόσο σημαντική για τις γενιές που έρχονται. Τι θα απαντούσες εσύ αν σε κατηγορούσαν ότι μέσω ενός στρεβλού και νοθευμένου πλαισίου βρέθηκες να αποκαλείσαι δάσκαλος;
Λεονάρντο: Θα έκανα την εξής δήλωση: «Πολλοί πιστεύουν πως δικαιούνται να μου βρίσκουν ψεγάδια και δηλώνουν πως τα αποδεικτικά στοιχεία που παραθέτω εναντιώνονται στην εξουσία κάποιων ανθρώπων, οι οποίοι είναι (κατά την κρίση τους, την άπειρη και αμαθή) ιδιαίτερα αξιοσέβαστοι. Δεν αντιλαμβάνονται ότι οι ιδέες μου προκύπτουν, πολύ απλά, από τη βιωματική εμπειρία, που είναι ο πραγματικός διδάσκαλος» [2].
Λίζα: Και μετά; Τι περιμένεις;
Λεονάρντο: Δεν περιμένεις, συνεχίζεις όπως γνωρίζεις να πράττεις χρόνια τώρα. Μαθαίνεις και εξασκείς, εξασκείς και μαθαίνεις. Πάρε για παράδειγμα αυτό το προσχέδιο που δείχνει ένα μηχάνημα εκσκαφής. Στο μέλλον θα κατασκευάζονται πολλά από αυτά! Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζεις πώς να το κατασκευάζεις, πώς να το λειτουργείς και γιατί να το χρησιμοποιείς, παρά να είσαι ένας απλός χειριστής. Εμένα δεν με ενδιαφέρει το τελευταίο. Με ενδιαφέρει η γνώση. Αν μέσα από κάποιο έργο μου δεν μαθαίνω τίποτα, το παρατάω και πάω στο επόμενο.
Λίζα: Επομένως συμφωνούμε. Δεν υπάρχει εξάσκηση χωρίς γνώση. Κι όμως αυτό προωθείται από τους ηγεμόνες. Είναι ικανή η μαθητεία και η κατάρτιση σε έναν περιορισμένο τομέα να οδηγήσει στην ολοκλήρωση του ανθρώπου; Θεωρώ ότι πρόκειται για μέγα σφάλμα!
Λεονάρντο: «Ποιο είναι το σφάλμα εκείνων που βασίζονται στην εξάσκηση χωρίς τη συνδρομή της γνώσης; Όλοι εκείνοι που ενστερνίζονται τη δράση χωρίς να σκέφτονται, μοιάζουν με πλοηγό που ξεκινάει να ταξιδέψει χωρίς πηδάλιο ή πυξίδα και που ποτέ δεν είναι βέβαιος για το που πηγαίνει» [3].
Λίζα: Όπως καταλαβαίνεις δεν βρίσκομαι και στην καλύτερη διάθεση για πορτραίτο.
Λεονάρντο: Η αλήθεια είναι ότι σε ξέρω ως το πιο χαμογελαστό πλάσμα. Το χαμόγελο είναι κάτι που δεν χαρακτηρίζει τη δική μου φάτσα, και η εικόνα σου πραγματικά με συμπληρώνει. Δεν θέλω λοιπόν να σε βλέπω έτσι.
Λίζα: Ξέρεις τι θέλω; Έναν πίνακα ζωντανό, που να αντανακλά τα συναισθήματά μου. Θέλω να φαίνομαι γελαστή όπως με ξέρεις, αλλά ταυτόχρονα μελαγχολική όπως αισθάνομαι. Θέλω να μπορώ να ταυτίζομαι με κάθε συναίσθημά μου, κάθε φορά που τον κοιτάζω. Να βλέπω την αλήθεια, ότι δηλαδή τη μία στιγμή μπορεί να είμαι ευτυχισμένη, ενώ κάποια άλλη στιγμή η αμφιβολία μπορεί να με οδηγεί σε καινούργιες αναζητήσεις. Να θυμάμαι τη συζήτησή μας. Να βλέπω εμένα και εσένα. Να αντικρίζω την ταύτιση των απόψεών μας για ένα μέλλον με γνώση.
Έτσι ο Λεονάρντο στήνει το πιο απόλυτο αίνιγμα της ζωγραφικής όλων των εποχών. Μια γυναίκα με σχεδόν σταυρωμένα τα χέρια, σχεδόν καταδεκτική και μάλλον απρό¬σιτη, με μάτια υγρά, προφανώς γελα¬στά, ίσως μελαγχολικά... με έκφραση που μπορεί να σημαίνει πρόκληση, απόρριψη, συντροφικότητα, φιλία, ειρωνεία, θλίψη, ηδονή, ουτοπία, αμφιβολία, βεβαιότητα ή προσευχή...
Η ζωντάνια της εντυπωσιάζει, καθώς μοιάζει να έχει δική της γνώμη. Σαν ζωντανό πλάσμα, φαίνεται κι αυτή ν' αλλάζει μπροστά στα μάτια μας και να μοιάζει λίγο διαφορετική όποτε την ξαναβλέπουμε. Η Μόνα Λίζα είναι έτοιμη να δεχτεί την κάθε προσωπική αλήθεια, το κάθε βλέμμα, δεν μας λέει, αλλά μας ακούει. Μας αφήνει να μιλήσουμε. Καθρεφτίζει αυτό που είμαστε και αυτό που γυρεύουμε [4], [5].
Κοιτάζω τη Μόνα Λίζα και είναι πράγματι σα να καθρεφτίζομαι. Λίγο γελαστή, λίγο μελαγχολική, λίγο αισιόδοξη, λίγο ανυπόμονη. Με κάνει να πλάθω έναν διάλογο με τον δημιουργό της, ο οποίος με ενθαρρύνει να μην το βάλω κάτω. Αν συνεχίζω να προσπαθώ όπως ξέρω, εγώ θα είμαι αυτή που θα παραμείνω ζωντανή και όχι όσοι προσπαθούν να κλέψουν το χαμόγελό μου.
Σα να ακούω τον Λεονάρντο να συμφωνεί μαζί μου. Θα ήθελα να τον συναντούσα και να τον ρωτούσα αν ξέρει καμιά λύση, για να επανέλθει το χαμόγελο σε όλους μας. Φυσικά και ξέρει, αφού ήταν ίσως η πιο πολυτάλαντη ιδιοφυΐα που υπήρξε ποτέ. Συγκεκριμένα στο βιβλίο του Προφητείες αναφέρει:
«Διώξτε τον προδότη, γιατί ακόμα κι αν ορκιστεί πίστη, κανείς δεν θα τον εμπιστεύεται» [6].
Ο παραπάνω διάλογος είναι φανταστικός (τα κείμενα σε εισαγωγικά, όμως, είναι του Λεονάρντο ντα Βίντσι). Αν έστω και λίγο πιστέψατε στην αλήθεια του διαλόγου, είναι επειδή λειτούργησε ως καθρέφτης και των δικών σας απόψεων.
της Κωνσταντίνας Πατσιαλού http://artinarticle.blogspot.gr/2013/09/blog-post.html
Πηγές:
[1], [4]: Τριαρίδης, Θ. (2002). Λεονάρντο: Η ουτοπία των αινιγμάτων. Αθήνα: Σύγχρονοι Ορίζοντες, σελ. 63-65.
[2], [3], [6]: Leonardo Da Vinci - Προφητείες. Μετάφραση: Αλεξάνδρα Λυμπεροπούλου. Αθήνα: Περίπλους (2005), σελ. 21, 116, 129 αντίστοιχα.
[5]: Gombrich, E. H. (1998). Το Χρονικό της Τέχνης. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, σελ. 300-303.
independent.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου