Πλούτος και εξουσία. Μαχαίρι και πεπόνι

  Του Παναγιώτη Μαυροειδή

Η πρόσφατη έκθεση World Wealth Report του ινστιτούτου ερευνών της ελβετικής τράπεζας Credit Suisse, μας έδινε μια είδηση εντυπωσιακή: Το 0,7% του πληθυσμού κατέχει το 41% του παγκόσμιου πλούτου. (Εφημερίδα των Συντακτών, 11/10/13)

Η αλήθεια είναι ότι μάλλον έχουμε εθιστεί με τέτοιες ειδήσεις, χωρίς κουράγιο περαιτέρω διαπραγμάτευσης. Αν συμφωνήσουμε όμως ότι πρέπει να επιμείνουμε όχι μόνο στην ανάγκη γνώσης, αλλά και στη σύνδεση αποτελεσμάτων με τις αιτίεςτους, πρέπει να σκαλίσουμε τα πράγματα περισσότερα.

Αρχικά, θα γίνουν ορισμένες αποσαφηνίσεις σε ότι αφορά τους ορισμούςορισμένων μεγεθών, που συχνά προκαλούν σύγχυση.

Μιλώντας για πλούτο (wealth), εννοούμε το σύνολο των αξιών που ένα πρόσωπο ή νοικοκυριό κατέχει, αφού αφαιρέσουμε τα χρέη. Εδώ συμπεριλαμβάνονται όλες οι αγοραίες αξίες, όπως ακίνητα, μετοχές, χρεόγραφα, αφήνοντας εκτός λογαριασμού μόνο κινητές αξίες στη μορφή καταναλωτικών αγαθών όπως αυτοκίνητα ή οικιακό εξοπλισμό, που δεν ρευστοποιούνται εύκολα.

 Όταν γίνεται λόγος για τον οικονομικό πλούτο (financial wealth ή non-homewealth), εννοούμε όλα τα παραπάνω πλούτη με την εξαίρεση όμως της κατοχής των σπιτικών των ιδιοκτητών. Στην ουσία μιλάμε για τον πλούτο που έχει άμεσα ρευστοποιήσιμη μορφή.

Τα παραπάνω, πρέπει να τα διακρίνουμε από το εισόδημα (income), που αναφέρεται σε ότι οι άνθρωποι κερδίζουν από την εργασία τους, αλλά και από επιτόκια, νοίκια, μερίσματα κλπ που πληρώνονται σε αυτούς για περιουσία που κατέχουν.

Ένας συνηθισμένος τρόπος για να αποδοθεί η κατανομή του πλούτου στο σύνολο του πληθυσμού, είναι να χωρίζεται αυτός σε πέντε μέρη (από 20%) του συνόλου, ξεκινώντας από το 20% του πλουσιότερου κομματιού και φτάνοντας τελικά στο 20% του φτωχότερου κομματιού.

Αν θέλουμε να δούμε λεπτομερέστερα τα πράγματα, εξετάζουμε εσωτερικά το ποσοστό του 20%, αναζητώντας για παράδειγμα το μερίδιο πλούτου που αντιστοιχεί στο 10% ή  στο 1%, ακόμη και στο 0,1%.

Προφανώς, πλήρης ισοκατανομή του πλούτου, θα σήμαινε ότι κάθε τμήμα που αποτελεί το 20% του πληθυσμού, θα κατείχε αντίστοιχα το 20% του πλούτου ή του οικονομικού πλούτου ή του εισοδήματος, ανάλογα τι εξετάζουμε.

Δεν υπάρχει βέβαια καμία ισοκατανομή πλούτου, αντίθετα διευρύνεται με ραγδαίους ρυθμούς σε όλο τον καπιταλιστικό κόσμο η ανισοκατανομή του.

Η παγκόσμια πυραμίδα του πλούτου

Η  έκθεση  World Wealth Report, αναφέρεται στον πλούτο (wealth), όπως ορίστηκε παραπάνω και μας λέει διάφορα ενδιαφέροντα πράγματα.

• Παρ΄ όλο που η παγκόσμια οικονομία συνεχίζει να παραπαίει, ο πλούτος αυξάνεται, και μάλιστα με ταχύτητα. Σύμφωνα με αυτήν, ο παγκόσμιος πλούτος προσέγγισε φέτος νέα επίπεδα ρεκόρ στα 241 τρισ. δολάρια, σημειώνοντας αύξηση 4,9% σε σχέση με πέρυσι. Σημειώστε ότι το παγκόσμιο ΑΕΠ είναι περίπου 60 τρις.
• Η αύξηση αυτή  δεν διαχέεται προς όλους τους πολίτες αυτού του πλανήτη. Έτσι, το πλουσιότερο 10% του ενήλικου πληθυσμού της Γης έχει σήμερα στην κατοχή του το 86% του παγκόσμιου πλούτου.
• Στην κορυφή της πυραμίδας του πλούτου βρίσκονται 32 εκατομμύρια άνθρωποι, μόλις το 0,7% του παγκόσμιου πληθυσμού ενηλίκων, που κατέχει το 41% του παγκόσμιου πλούτου.
• Στον αντίποδα, στη βάση της πυραμίδας, βρίσκονται περί τα 3,2 δισεκατομμύρια άνθρωποι, περισσότεροι από τα 2/3 του ενήλικου πληθυσμού της Γης, οι οποίοι έχουν ατομική περιουσία μικρότερη των 10.000 δολαρίων. Ο συνολικός πλούτος αυτής της ομάδας προσεγγίζει τα 7,3 τρισ. δολάρια, ποσό που αντιστοιχεί μόλις στο 3% του συνολικού πλούτου στη Γης.
• Αίσθηση προκαλούν ακόμη και τα όσα περίεργα διαπιστώνει η έκθεση για τηνΕλλάδα. Έτσι παρ’ ότι η οικονομία βρίσκεται στον 6^ο χρόνο ύφεσης, η έρευνα υποστηρίζει ότι ο μέσος πλούτος στη χώρα μας αυξήθηκε κατά 9,9% σε σχέση με το 2012. Παράξενα πράγματα;

ΗΠΑ: η  μητρόπολη της ανισότητας

Ας μη νομίσει κανείς ότι αυτή η χαώδης ανισότητα διαμορφώνεται εξ αιτίας Μεξικανικών καταστάσεων, όπου οι βαρόνοι του πλούτου έχουν πλανητική διαφορά με τους ανθρώπους της φαβέλας.

Αξίζει να εστιάσουμε την προσοχή μας, σε πληθώρα αναφορών που υπάρχουν στην τρομακτική ανισότητα και κοινωνική πόλωση που διαμορφώνεται στην μητρόπολη του σύγχρονου καπιταλισμού, στις ΗΠΑ.

Εκτός από τα απόλυτα μεγέθη, σημασία έχουν πάντα και οι μεταβολές.

Τι συνέβη λοιπόν στις ΗΠΑ χοντρικά στα τελευταία 15 χρόνια, σε ότι αφορά την κατανομή του πλούτου (wealth) (Πίνακας 1);

Πίνακας 1: Συνολικός πλούτος (wealth)
	Ανώτατο 1%	Επόμενο 19%	Κατώτατο 80%
1983	33.8%	47.5%	18.7%
1989	37.4%	46.2%	16.5%
1992	37.2%	46.6%	16.2%
1995	38.5%	45.4%	16.1%
1998	38.1%	45.3%	16.6%
2001	33.4%	51.0%	15.6%
2004	34.3%	50.3%	15.3%
2007	34.6%	50.5%	15.0%
2010	35.4%	53.5%	11.1%
Πηγή:	Wolff (2004,2007, 2010 & 2012)

Ο Πίνακας 1 μας λέει ότι το κατώτερο (οικονομικά) 80% του πληθυσμού από ένα μερίδιο στον συνολικό πλούτο 18,7% έπεσε στο 11,1% (ή και στο 7% με άλλους υπολογισμούς), δηλαδή απώλεσε πάνω από 40% του πλούτου του!

Το παρακάτω γράφημα, εστιάζει στην κατανομή του πλούτου το 2010 και είναι πολύ παραστατικό.

Αν κοιτάξουμε τώρα τις μεταβολές σε ότι αφορά τον άμεσα ρευστοποιήσιμο πλούτο, ή όπως ορίστηκε προηγούμενα την κατανομή του οικονομικού πλούτου (financial wealth), η μεταβολή είναι ακόμη πιο δραστική.

Πίνακας 2: Οικονομικός πλούτος (financial wealth)
	Ανώτατο 1%	Επόμενο 19%	Κατώτατο 80%
1983	42.9%	48.4%	8.7%
1989	46.9%	46.5%	6.6%
1992	45.6%	46.7%	7.7%
1995	47.2%	45.9%	7.0%
1998	47.3%	43.6%	9.1%
2001	39.7%	51.5%	8.7%
2004	42.2%	50.3%	7.5%
2007	42.7%	50.3%	7.0%
2010	42.1%	53.5%	4.7%
Πηγή:	Wolff (2004,2007, 2010 & 2012)

Ο Πίνακας 2 μας λέει ότι το κατώτερο (οικονομικά) 80% του πληθυσμού από ένα μερίδιο στον συνολικό οικονομικό πλούτο 8,7% έπεσε στο 4,7%, δηλαδή απώλεσε  46% του οικονομικού πλούτου του!

Το επόμενο γράφημα, εστιάζει στην κατανομή του οικονομικού πλούτου το 2010 και είναι ακόμη πιο εντυπωσιακό και δηλωτικό της άνισης κατανομής.

Τι γίνεται τώρα σε ότι αφορά την μεταβολή του εισοδήματος (income); Ο Πίνακας 3, μας κατατοπίζει σχετικά, αναφερόμενος περίπου στο ίδιο διάστημα.

Πίνακας 3: Εισόδημα (income)
	Ανώτατο 1%	Επόμενο 19%	Κατώτατο 80%
1982	12.8%	39.1%	48.1%
1988	16.6%	38.9%	44.5%
1991	15.7%	40.7%	43.7%
1994	14.4%	40.8%	44.9%
1997	16.6%	39.6%	43.8%
2000	20.0%	38.7%	41.4%
2003	17.0%	40.8%	42.2%
2006	21.3%	40.1%	38.6%
2009	17.2%	41.9%	40.9%
Πηγή:	Wolff (2012)

Το κατώτερο (εισοδηματικά) 80% του πληθυσμού από ένα μερίδιο στον συνολικό εισόδημα 48,1% έπεσε στο 40,9%, δηλαδή απώλεσε  15% του εισοδήματός του. Αντίθετα το ανώτερο (εισοδηματικά) 1% του πληθυσμού κατείχε το 2009 17,2%. Σύμφωνα με νεότερους υπολογισμούς κατείχε το 2012 το 24%, δηλαδή ποσοστό σχεδόν τριπλάσιο από το αντίστοιχο 9% που κατείχε το 1976!

Από τα παραπάνω, προκύπτει ότι η αυξανόμενη παραγωγή πλούτου, δεν αποτελεί ταυτόχρονα πορεία προς την πρόοδο και τη δημοκρατία, αν βέβαια συμφωνήσουμε ότι αυτά δεν μπορούν να συμβαδίζουν με την απίστευτη ανισοκατανομή   παραγόμενου πλούτου και εισοδήματος.

Συγκέντρωση του πλούτου στο 1% όπως το 1929

Μήπως ήταν πάντα έτσι τα πράγματα; Η απάντηση είναι πως ΝΑΙ, απλά σήμερα είναι πολύ χειρότερα. Αν ανοίξουμε ακόμη περισσότερο την εικόνα χρονικά, θα δούμε ότι η συγκέντρωση του πλούτου στο  πλουσιότερο 1% σημείωσε στον περασμένο αιώναρεκόρ τη χρονιά της μεγάλης κρίσης του 1929 φτάνοντας στην κατοχή του 44,2%  του συνολικού πλούτου. Τα επίπεδα αυτά, μετά από διάφορες διακυμάνσεις τα πλησίασε το 1989 (35,7%  του πλούτου) και το 2010 βρίσκεται πάλι σε αυτό το ψηλό επίπεδο (35,4% του πλούτου).

Επειδή ίσως τα απόλυτα νούμερα μιλάνε για κάποιους πιο εύγλωττα, παραθέτουμε την κλιμάκωση για το εισόδημα (Income), τον πλούτο (wealth) και τον οικονομικό πλούτο(financial wealth), για τις ΗΠΑ για το 2010.

Πίνακας 4: Εισόδημα, πλούτος και οικονομικός πλούτος στις ΗΠΑ, για το 2010 (δολάρια)
Τμήμα του πληθυσμού	Mέσο Εισόδημα	Μέσος Πλούτος	Μέσος Οικονομικός Πλούτος
Ανώτατο 1%	$1,318,200	$16,439,400	$15,171,600
Ανώτατο 20%	$226,200	$2,061,600	$1,719,800
Τμήμα μεταξύ 60% και 80%	$72,000	$216,900	$100,700
Τμήμα μεταξύ 40% και 60%	$41,700	$61,000	$12,200
Κατώτατο 40%	$17,300	-$10,600	-$14,800
Πηγή:	Wolff 2012

Είναι εκπληκτική βέβαια η αρνητική εικόνα πλούτου για το φτωχότερο 40% του πληθυσμού, που όχι μόνο δεν κατέχει πλούτο λόγω των χρεών, αλλά …κατέχεταιαπό άλλους λόγω χρεών.

Η αντίληψη των πολιτών για την κατανομή του πλούτου

Ενδιαφέρον παρουσιάζει μια μελέτη (Norton & Ariely, 2010), σε ότι αφορά τις αντιλήψεις των Αμερικανών πολιτών για την κατανομή του πλούτου στην χώρα τους.

Στο παρακάτω γράφημα καταγράφονται οι απαντήσεις σε τρία ερωτήματα.

Αρχικά στην μπάρα ideal αποτυπώνεται η γνώμη των πολιτών για την ιδεώδη κατανομή του πλούτου. Οι Αμερικανοί   θεωρούν πως το πλουσιότερο 20% θα έπρεπε να κατέχει το 35%, ενώ το φτωχότερο 20% θα ήταν  δίκαιο να κατέχει το 10% του πλούτου. Κατά τα λοιπά θέλουν μια κάποια αναλογική κατανομή. Κάποιος θα παρατηρούσε ότι  οι πολίτες απορρίπτουν την  ισοκατανομή του πλούτου, έχοντας ενσωματώσει σε ισχυρό βαθμό τις θεωρίες περί αξιοκρατίας  έναντι ενός γενικού ‘’εξισωτισμού’’ που απορρίπτεται ως επιβράβευση των ‘’τεμπέληδων’’.

Ποια είναι η γνώμη τους όμως για την κατανομή του πλούτου στις ΗΠΑ; Πως εκτιμούν ότι αυτή διαμορφώνεται;  Αυτό μας το δείχνει η δεύτερη μπάρα (estimated). Πιστεύουν λοιπόν ότι το πλουσιότερο 10% κατέχει το 60% του πλούτου και το φτωχότερο 20% κατέχει το 3% του πλούτου και το αμέσως πιο πάνω 20% το 5% του πλούτου. Προφανώς αυτή η θεώρηση δίνει ένα μέτρο της γνώμης τους για το βαθμό αδικίας που υπάρχει στις ΗΠΑ, αν συγκριθούν με τα νούμερα που αυτά θεωρούν ως ιδεώδη.

Ποια είναι όμως η απόσταση από την πραγματικότητα; Όπως δείχνει η μπάρα actual, οι αμερικανοί έχουν μεσάνυχτα για αυτό που πράγματι συμβαίνει.

Έτσι ενώ πιστεύουν ότι το πλουσιότερο 20% κατέχει το 60% του πλούτου, στην πραγματικότητα αυτό κατέχει το 85% του πλούτου. Ακόμη χειρότερα, ενώ πιστεύουν ότι  το φτωχότερο 20% κατέχει το 3% του πλούτου και το αμέσως πιο πάνω 20% το 5% του πλούτου, στην πραγματικότητα κατέχουν μόλις το 0,1% και το 0,2% αντίστοιχα.  Δηλαδή υπάρχει μια υπερτίμηση του πλούτου των φτωχών κατά 26 φορές! Ακόμη όμως και ένας σημαντικός αριθμός ακαδημαϊκών οικονομολόγων που συμμετείχαν στην έρευνα, απάντησαν λάθος, δίνοντας μια εκτίμηση για το μερίδιο του φτωχότερου 40% περίπου στο 2%, δηλαδή 7 φορές πάνω από την άθλια πραγματικότητα.

Μια προφανής πλευρά σε σχέση με αυτές τις λαθεμένες εκτιμήσεις ασφαλώς σχετίζεται με την παραπλανητική καταναλωτική εικόνα που έχει ο καθένας για τον γείτονά του, βλέποντας πχ το σπίτι του, αλλά αγνοώντας τα δάνεια και τα χρέη του. Όμως δεν είναι μόνο αυτό. Είναι και το γεγονός, ότι το πλουσιότερο 20% και ακόμη περισσότερο το 1% εκτός από παραπανίσιο πλούτο έχει και τη δύναμη διαμόρφωσης των  αντιλήψεων  και άρα τη δυνατότητα συσκότισης της αδικίας.

Στο παρακάτω βίντεο, υπάρχει μια εξαιρετικά παραστατική απόδοση των ευρημάτων της έρευνας των Norton & Ariely.

Πλούτος και εξουσία

Μπήκαμε τώρα στην καρδιά του θέματος. Πως συσχετίζεται η κατοχή του πλούτου με την δύναμη και την εξουσία σε κάθε χώρα;

Οι παραπάνω εικόνες είναι εξαιρετικά παραστατικές σε ότι αφορά τόσο την αυξανόμενη ταξική πόλωση στον υπερ -αναπτυγμένο καπιταλισμό, όσο και τον απόλυτα ταξικό καθορισμό της φύσης της πολιτικής δύναμης και της εξουσίας.

Υπάρχουν δύο εξαιρετικά διαδεδομένοι μύθοι, που έχουν πλέον καταστεί σχεδόν αδιαμφισβήτητες σταθερές σε όλο τον καπιταλιστικό κόσμο. Ο πρώτος αφορά τηδυνατότητα κοινωνικής ανέλιξης με  βάση την αξιοκρατία και την ατομική προσπάθεια. Ο δεύτερος, αναφέρεται στη δυνατότητα του ισο-μοιρασμού της δύναμης των πολιτών (ένας πολίτης- μία ψήφος), στο πλαίσιο της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.

Δεν είναι απαραίτητη η καταφυγή σε μαρξιστικά εργαλεία για να δει κανείς ότι είναι εξίσου σαθροί και οι δύο μύθοι.

Ο πλούτος στην ουσία είναι ο πόρος για την άσκηση της εξουσίας. Σε μια κοινωνία που το 90% δεν έχει αξιόλογους πόρους, έχει  μηδαμινό μερίδιο εξουσίας.

Η  κατοχή του πλούτου, αποτελεί το βασικό εργαλείο για τον έλεγχο της οικονομίας και των επιχειρήσεων στον καπιταλισμό. Αυτή η οικονομική κυριαρχία, ο έλεγχος της δουλειάς και του ‘’ψωμιού’’, αποτελεί τη βάση (αλλά όχι το αποκλειστικό εργαλείο) για την πολιτική κυριαρχία της αστικής τάξης. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στις ΗΠΑ, το 2010, το πλουσιότερο 1% κατέχει το 35% των μετοχών των επιχειρήσεων (αυξημένο κατά 5% σε σχέση με το 2001), ενώ το φτωχότερο 80% κατέχει το 8,4% (μειωμένο κατά 21% σε σχέση με το 2001). Αυτή μάλιστα είναι η πιο μετριοπαθής προσέγγιση.

Φυσικά, η κατοχή της πολιτικής εξουσίας δουλεύει και αντίστροφα, δηλαδή παροξύνει την ανισοκατανομή του πλούτου, βοηθώντας τη συγκέντρωσή του σε μια ελάχιστη αλλά πανίσχυρη οικονομική ολιγαρχία.

Υπάρχει όμως και μία ακόμη πλευρά. Η κατοχή της πολιτικής εξουσίας, δίνει και το πλεονέκτημα της χρήσης της κατοχής του πλούτου καθώς και των αποκτημάτων που αποτελούν αποδείξεις του (υψηλά εισοδήματα, δυνατότητα ταξιδιών, ψυχαγωγίας κλπ), ως δείκτες και πρακτικό μέτρο της εξουσίας, ενισχύοντας την ηγεμονία της κυρίαρχης τάξης.

Συνοψίζοντας τα παραπάνω στο ερώτημα ‘’ποιος κυβερνάει τις ΗΠΑ;’’, ο Willam Domhorff, δεν διστάζει να απαντήσει: ‘’Απλά, μας κυβερνάει το 10% που κατέχει τον πλούτο’’ (Wealth, Income, and Power). Ένα συμπέρασμα, που δυστυχώς με δυσκολία το προσεγγίζει η αριστερά στις καπιταλιστικές χώρες. Επιμένει να βλέπει τα πράγματα μέσα από τα πέπλα φτιασιδώματος της τυπικής αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Με τη φενάκη του ελέγχου της κυβέρνησης χωρίς ανατροπή της οικονομικής και πολιτικής εξουσίας της αστικής τάξης.

Ο κόσμος της εργασίας σε όλες τις καπιταλιστικές χώρες, αν δεν καταβυθίζεται, είναι σίγουρα καθηλωμένος, την ίδια ώρα που όλο τον πρόσθετο παραγόμενο πλούτο τον καρπώνεται ο κόσμος του κεφαλαίου και οι υποτακτικοί του.

Το παρακάτω γράφημα είναι ενδεικτικό και απεικονίζει ταυτόχρονα την καθήλωση των εργατικών μισθών (μισθός εργατών παραγωγής και μισθός ελάχιστου ομοσπονδιακού στις ΗΠΑ), σε σχέση με την απογείωση των αποδοχών των golden boys (CEOs), του δείκτη Σ&P 500 και των επιχειρηματικών κερδών.

Παρατηρούμε ότι ο κατώτατος ελάχιστος μισθός τα τελευταία 20 χρόνια έχει μειωθεί κατά 9,3%. Ο  μισθός των εργατών παραγωγής έχει αυξηθεί κατά 4,3% όταν οι αποδοχές των ανώτατων διευθυντικών στελεχών έχουν απογειωθεί κατά 300% και τα επιχειρηματικά κέρδη κατά 141%. Με απλά λόγια η σχέση εργατικών μισθών με τα επιχειρηματικά κέρδη έχει αλλάξει δραματικά σε βάρος των πρώτων.

Μαχαίρι και πεπόνι

‘’Όποιος έχει το μαχαίρι, έχει και το πεπόνι’’, λέει ο σοφός λαός. Και όποιος έχει το πεπόνι αγοράζει και άλλα μαχαίρια. Το θέμα είναι ότι τα μαχαίρια δεν αποσπούνται ούτε με ευχέλαια, ούτε με παρακάλια, ούτε με αναθέματα. Αλλά από εδώ και πέρα αρχίζουν τα δύσκολα στη συζήτηση.

Σύντομη Περιγραφή: 

Παναγιώτης Μαυροειδής

Υπάρχουν δύο εξαιρετικά διαδεδομένοι μύθοι, στον καπιταλιστικό κόσμο. Ο πρώτος αφορά τη δυνατότητα κοινωνικής ανέλιξης με  βάση την αξιοκρατία και την ατομική προσπάθεια. Ο δεύτερος, αναφέρεται στη δυνατότητα του ισο-μοιρασμού της δύναμης των πολιτών (ένας πολίτης- μία ψήφος), στο πλαίσιο της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Eίναι εξίσου σαθροί και οι δύο μύθοι. Ο πλούτος στην ουσία είναι ο πόρος για την άσκηση της εξουσίας. Σε μια κοινωνία που το 90% δεν έχει αξιόλογους πόρους, έχει ακόμη μηδαμινό μερίδιο εξουσίας. Η οικονομική κυριαρχία, ο έλεγχος της δουλειάς και του ‘’ψωμιού’’, αποτελεί τη βάση για την πολιτική κυριαρχία της αστικής τάξης.