Η Μεσόγειος βράζει

Του Νίκου Κωνσταντάρα 

Από τις Πύλες του Ηρακλή έως τη Συρία, από την Τρίπολη της Λιβύης έως την Κωνσταντινούπολη, η Μεσόγειος βράζει. Κάθε μία από τις χώρες γύρω της βρίσκεται σε αναστάτωση που προμηνύει μεγάλες εξελίξεις. Αυτό δεν αφορά μόνο τις χώρες των νότιων και ανατολικών ακτών αλλά και τις ευρωπαϊκές, των οποίων οι λαοί πίστευαν ότι είχαν αφήσει πίσω τους την πολιτική αστάθεια και την κοινωνική ανασφάλεια. Σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, όλοι οι λαοί της περιοχής βρίσκονται σε μια μετάβαση προς νέα, απρόβλεπτη πραγματικότητα. Ολα αλλάζουν: πολιτεύματα, οικονομίες, κοινωνίες, ισορροπίες δυνάμεων και συμμαχίες.


Η αστάθεια προκαλείται από τις κινήσεις των τεκτονικών πλακών της Ιστορίας. Υστερα από δεκαετίες σχετικής σταθερότητας, όπου σοβαρά προβλήματα συσσωρεύονταν χωρίς λύση, το 2011 άρχισαν απανωτοί σεισμοί με την λεγόμενη «Αραβική Ανοιξη». Σημαντική επίπτωση ήταν η άνοδος ισλαμικών πολιτικών δυνάμεων σε πολλές χώρες, ύστερα από πολλά χρόνια καταπίεσης. Αυτό ανέτρεψε τα πολιτικά και κοινωνικά δεδομένα, προκαλώντας αντιδράσεις και μάχες για πολιτική κυριαρχία. Στην Αίγυπτο εξελίσσεται με τον πιο δραματικό τρόπο ένα από τα μεγάλα διλήμματα που αντιμετωπίζει η περιοχή: δημοκρατία, με τον κίνδυνο της ανόδου αντιδημοκρατικών δυνάμεων και της αύξησης της ανασφάλειας, ή ανοχή για αυταρχικό καθεστώς με την ελπίδα ότι αυτό θα εξασφαλίσει τη σταθερότητα;

Η δυναμική παρέμβαση του αιγυπτιακού στρατού στις 3 Ιουλίου, με την ανατροπή του ισλαμιστή προέδρου Μόρσι, είχε ως αφορμή τις εκκλήσεις εκατομμυρίων Αιγυπτίων για τέλος στην «ισλαμοποίηση» της χώρας, και φρένο στην οικονομική κατάρρευση, τη βία και την ανασφάλεια. Το αποτέλεσμα της αιματηρής διαμάχης μεταξύ ισλαμιστών και των υποστηρικτών του καθεστώτος θα επηρεάσει τις εξελίξεις στην περιοχή. Παρόμοιο δράμα ξέσπασε το 1991, όταν η αλγερινή κυβέρνηση ακύρωσε εκλογές στις οποίες επικρατούσαν ισλαμιστές, προκαλώντας εμφύλιο πόλεμο και τον θάνατο περισσοτέρων από 100.000 ανθρώπων. Στην Τυνησία, η μετριοπαθής ισλαμική κυβέρνηση αντιμετωπίζει αυξημένη τρομοκρατική δραστηριότητα από ακραίους ισλαμιστές καθώς και ένα μέτωπο κοσμικών κομμάτων που απαιτούν την παραίτησή της. Στο Μαρόκο, άλλη μετριοπαθής κυβέρνηση ισλαμιστών, η οποία εξελέγη το 2011, αντιμετωπίζει αυξανόμενη λαϊκή δυσαρέσκεια λόγω οικονομικών προβλημάτων αλλά και τις επιφυλάξεις του βασιλιά. Στη Λιβύη, αδύναμη κυβέρνηση προσπαθεί να ελέγξει την αυξανόμενη δραστηριότητα ακραίων ισλαμιστών αλλά και τις πολιτοφυλακές που έριξαν το καθεστώς του Καντάφι και που αρνιούνται να παραδώσουν τα όπλα.

Η Συρία αποτελεί άλλο σημαντικό κεφάλαιο στην Ιστορία που γράφεται σήμερα. Εκεί, οι διαμαρτυρίες εναντίον της βαναυσότητας του καθεστώτος προκάλεσαν ισχυρή αντίδραση και οδήγησαν σε εμφύλιο πόλεμο. Περισσότερες από 100.000 ζωές έχουν χαθεί, η Συρία διαμελίζεται και γειτονικές χώρες κινδυνεύουν με αποσταθεροποίηση. Τον τελευταίο καιρό αυξάνονται οι συγκρούσεις μεταξύ αντικαθεστωτικών δυνάμεων στις περιοχές που ελέγχουν, ενώ η βία επεκτείνεται. Η Τουρκία, ο Λίβανος, η Ιορδανία, το Ιράκ και το Ισραήλ κινδυνεύουν άμεσα λόγω της κατάρρευσης της κεντρικής εξουσίας αλλά και της συμμετοχής ομάδων στον συριακό εμφύλιο, οι οποίες μπορούν να επηρεάζουν εξελίξεις στις γειτονικές χώρες. Για παράδειγμα, η ενίσχυση των Κούρδων σε μια βαλκανοποιημένη Συρία θα προκαλέσει νέα προβλήματα για την Τουρκία στην προσπάθειά της να αντιμετωπίσει τους δικούς της Κούρδους αυτονομιστές.

Οι ταραχές στις αραβικές χώρες δεν επηρεάζουν μόνο τις ίδιες. Οπως επισήμανε την περασμένη Τρίτη ο στρατιωτικός επικεφαλής του ΝΑΤΟ, στρατηγός Φίλιπ Μπρίντλοβ: «Οι ροές προσφύγων, το εμπόριο, τα ναρκωτικά, πολλά πράγματα που αφορούν την Ευρώπη επηρεάζονται απ’ ό,τι συμβαίνει στη Βόρειο Αφρική, γι’ αυτό όποια αστάθεια εκεί ανησυχεί τις χώρες του ΝΑΤΟ». Αν υπολογίσει κανείς ότι και οι χώρες του ΝΑΤΟ αντιμετωπίζουν τα δικά τους πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα, συμπληρώνεται η εικόνα μιας περιοχής σε μεγάλη κινητικότητα. Οι χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου -των βόρειων ακτών της Μεσογείου- δεν πάσχουν από τις βίαιες συγκρούσεις και την ανομία που πλήττουν τις χώρες των νότιων και ανατολικών ακτών. Αντιμετωπίζουν το δικό τους μεγάλο πρόβλημα: πώς να ικανοποιήσουν την ανάγκη των λαών τους για οικονομική και κοινωνική ασφάλεια όταν δεν επαρκούν οι πόροι; Η επιβολή λιτότητας, η αύξηση της ανεργίας, η οργή και η απελπισία αυξάνουν την πολιτική αστάθεια, εντείνοντας τα προβλήματα μεταξύ πολιτών. Κι όμως, οι εσωτερικές εντάσεις δεν έχουν μετατραπεί σε έχθρα μεταξύ χωρών, ακόμη. Το πρώτο βήμα προς την έξοδο από τη πολύπλοκη κρίση της Μεσογείου είναι να διαφυλαχθεί αυτή η σταθερότητα μεταξύ κρατών με κάθε κόστος.